Fashion time! Onlangs kreeg ik van mijn zus en zwager zomaar twee prachtige ingelijste modeplaten cadeau. Ze hadden ze gevonden in een tweedehandszaak en dachten meteen aan mij. Lief, hè? Beide platen zijn afkomstig uit het 19e-eeuwse Parijse magazine Journal des Demoiselles, maar zijn uit verschillende jaren: 1887 en 1892. Vandaag richt ik mijn blik op wat in de jaren 1880 hip en happening was, en bespreek ik wat er zoal te zien is op de eerste plaat. Kijken jullie mee?

Het Journal des Demoiselles was tussen 1833 en 1922 een Parijs tijdschrift voor ongetrouwde jongedames. Een blad voor 15 à 16-jarigen, en het equivalent van wat voor mijn generatie de Fancy en Cosmopolitan waren. De meiden waren afkomstig uit de gegoede klassen, en konden zich daarom zo’n mooi geïllustreerd tijdschrift veroorloven. Het blad ging niet alleen over mode, maar ook over allerlei onderwerpen die de lezeressen zouden kunnen interesseren, zoals literatuur, reisverhalen, persoonlijke adviezen, muziek en huishoudelijke tips. Net een modern magazine dus, met als grote verschil dat dit blad het doel had om meisjes voor te bereiden op een leven als een deugdzame echtgenote, vrouw-des-huizes en moeder.

Ik moet eerlijk zeggen dat ik oorspronkelijk dacht dat het Journal des Demoiselles een modetijdschrift was geweest. En dat is niet zo gek, als je bedenkt dat het vooral de modeplaten zijn die nu nog het meeste in de belangstelling staan. Bij mensen thuis aan de muur, in antiekwinkels en op vele Pinterest-borden zijn dit de enige wijdverbreide overblijfselen van een blad dat generaties aan jongedames op allerlei vlakken inspireerde.

Elegante en praktische jurken uit 1887

De eerste van mijn modeplaten komt uit december 1887. Wie denkt aan de mode van de jaren 1880 kan niet om de tournure – of de bustle – heen. Dit was plat gezegd de grote hobbel ter hoogte van het zitvlak. Van voren gezien is het silhouet van een jurk slank, maar en profil verschijnt er een heel gevaarte aan de achterkant. De grootte van de bustle varieerde gedurende de jaren 1880, en rond 1887 was hij alweer op zijn retour. De bustles op mijn modeplaat zijn dus zelfs relatief klein ten opzichte van bijvoorbeeld die uit 1885. Andere voorbeelden van de tournure-mode uit de jaren 1880 zijn te bewonderen in twee eerdere blogs van mij over de zomermode van 1882 en een foto uit ca. 1886.

Op deze modeplaat staan twee dames en een meisje ten voeten uit afgebeeld. Zo kunnen we mooi hun complete outfits zien. Interessant zijn bij beiden de lengte van de jurk. Eerst eens de dames: Gezien de afgebeelde scène en de lengte van de damesrokken – die relatief kort is – gaat het hier waarschijnlijk om wandelmode (walking dresses), hoewel de ensembles wat betreft decoratie en de glanzende stoffen mogelijk ook tijdens het afleggen van visites konden worden gedragen.

De mode werd in de jaren 1880 steeds functioneler, omdat een groeiend aantal vrouwen buitenshuis actief was in werk en sportieve activiteiten. Ze zaten dus niet meer alleen decoratief thuis, wat vroeg om een aangepaste garderobe. Bij deze jurken zien we dat de voeten echt vrij zijn, zodat lopen makkelijk gaat – je hoeft bij een wandeling in het park tenminste niet op de zoom van je rok te letten. Het ging snel met de actieve mode in de jaren 1880, want hoe omvangrijk de jurken misschien voor ons ook lijken, vergeleken met 1885 hebben deze rokken uit 1887 ook al minder plooien, wat de jurken kleiner en dus praktischer maakt. Je zou kunnen zeggen dat de mode een no-nonsense houding representeerde: Vrouwen wilden voortaan zonder belemmeringen deelnemen aan de maatschappij.

In 1887 gingen modieuze dames voor een slanke, op het lijf gesneden snit – op de bustle na, dan. Eigentijdse critici beweerden zelfs dat deze mode behoorlijk mannelijk was. Typisch mannelijke elementen vond men bijvoorbeeld de hoge aansluitende kraag, de slanke praktische snit en de ook weer zeer praktische, aansluitende mouwen. Dit is terug te zien op de modeplaat; een kleine franje aan het manchet is voor de dame in het blauw genoeg; en zelfs de bescheiden pagode-mouwen van haar buurvouw zijn niet groot genoeg uitgevoerd om een functionele belemmering te kunnen zijn. De mouw houdt vrij hoog op, waardoor de manchet van de ondermouw weer aansluitend kan zijn. Vergelijk dat maar eens met de pagodemouwen van de jaren 1850…

Dat wil niet zeggen dat de jurken uit 1887 niet gedecoreerd zijn, ook al is dat vergeleken met eerdere decennia maar in zeer bescheiden mate. Bij de dame links is de jurk een ensemble van twee verschillende stoffen: Onder een glanzende stof als zijde, boven een iets zwaardere stof die minder reflecteert. Aangezien ik geen specialist ben, is het voor mij niet duidelijk om welke stoffen het precies gaat.

Beide stoffen zijn uitgevoerd in een modieuze bruine tint en op de randen van het revers en de mouwen is een bloemenprint of borduurwerk te zien. De plooien zijn lang en verticaal genaaid; een stijl die terugging op middeleeuwse inspiratiebronnen. De jurk lijkt op het eerste gezicht eenvoudig, maar heeft bij een nadere blik toch mooie details. De schouders zijn puntig van vorm, en om de hals draagt de dame een strik, die past bij haar bonnet. Deze vorm van bonnet is qua omvang vrij bescheiden, en lijkt in niets meer op bijvoorbeeld de luifelhoeden van de jaren 1840 en 1850! De bonnet is ruim bedekt met echte veren, en bedekt alleen het achterhoofd, zodat de modieuze korte pony goed te zien is.

De dame rechts heeft een iets opzichtiger ensemble met een lang bodice en een rok met uitgebreide draperieën die uitlopen in een strik. De onderste rok heeft fijne plooien, waardoor de jurk duidelijk verschillende structuren krijgt. De mouwen zijn aan de schouder gepoft en hebben ook weer de modieuze punt. Door de driekwartlengte is het dragen van lange handschoenen noodzakelijk. Bij de hals komt een kanten onderkraagje uit, dat versierd lijkt te worden met een speld. De jurk is uitgevoerd in een lichtblauwe tint. Zeer modieus is de zogenaamde flower pot hat van stro, met daarop een grote strik (mogelijk zijde) en een collectie veren. De hoed is dezelfde kleur als de jurk; een mooie combinatie.

Mode voor iedereen?

De modeplaten uit de 19^e eeuw zijn geliefde verzamelobjecten. Ook de grote belangstelling ervoor op Pinterest laat zien, dat de mode van toen nog steeds tot de verbeelding spreekt. Op zich niet gek, in een een tijd waar onesies en joggingbroeken in ieder geval thuis door de beugel kunnen. Maar victoriaanse dames van stand waren altijd perfect voor de gelegenheid gekleed.

Toch laten de modeplaten niet per sé zien hoe de victoriaanse werkelijkheid eruit zag. Ten eerste was – net als nu – niet iedereen perfect slank en lang, en ten tweede waren de platen geen reclameposters van een kledingzaak in de plaatselijke hoofdstraat. De mode werd bedacht door couturiers, maar het was de bedoeling dat je de kledingstukken zelf liet namaken door een naaister.

Rijke dames hadden hier de middelen voor, maar in de middenklasse werd het al moeilijker om je volgens de laatste mode te kleden. Een mooi voorbeeld is Marion Sambourne, een redelijk welgestelde dame uit de Londonse middenklasse, die vond dat een nieuwe japon toch altijd wel een rib uit haar lijf kostte. Modieuze outfits namen in de 19^e eeuw een veel grotere hap uit het huishoudbudget dan tegenwoordig.

Dat de kleding die je werkelijk op straat zag moet hebben afgeweken van de modeplaten, laten de zeldzame exemplaren van jurken zien, die nog in collecties van musea en verzamelaars bewaard zijn gebleven. Daaruit blijkt bijvoorbeeld, dat jurken vermaakt zijn om aan de mode van het volgende jaar te voldoen, of dat ze zijn versteld voor een veranderd postuur, of voor een ander persoon. Op foto’s uit de laatste decennia van de 19^e eeuw is goed te zien, dat mode wel eens heel anders uit kon vallen als je niet het perfecte figuur had. Dat is natuurlijk helemaal niet erg; maar wel goed om te beseffen dat er net als nu mensen in allerlei soorten en maten bestonden.

Ook wat betreft hoeden zijn modeplaten vaak een wat al te rooskleurige weergave van de werkelijkheid. De meeste dames hadden niet het budget om per jurk een passende hoed aan te schaffen, zodat hoeden vaak wat neutraler waren en daarmee breder inzetbaar dan bijvoorbeeld de perfecte blauwe hoed van onze dame rechts.

Mode voor meisjes

De modieuze dames staan niet alleen op de modeplaat. Zoals je wel vaker zag op modeplaten, werd kindermode ook regelmatig meegenomen op de platen voor dames.

Opvallend aan de jurk van het meisje is, dat hij afgezien van de roklengte precies zo is uitgevoerd als jurken van de volwassen vrouwen. Ik moest wel glimlachen bij het zien van het springtouw: Touwtjespringen is vast niet gemakkelijk met een bustle!

Ook het meisje draagt een ensemble in twee stoffen: Boven een glanzende stof, en zowel op het lijfje als de rok een stevige tartan. Een band op de heup verzamelt de groene stof in elegante plooien; een mooie vooruitwijzing naar de uitgebreidere plooien in damesjurken. Onder de rok draagt het meisje rode kousen en hoge laarsjes met een modieuze punthak. Overigens heeft ook hier de roklengte iets te zeggen over het model: Deze jurk is geschikt voor meisjes van een jaar of tien. Wanneer meisjes ouder werden, zakte ook langzaam de zoom van hun jurk tot op de grond. Wanneer een jongedame zestien was, droeg ze dezelfde roklengte als haar moeder.

De hoed van het meisje is net als bij de dame rechts een bloempothoed, dit keer met een zijden groene strik met sierlijke afwerking en een felrode (geverfde) veer.

Zo valt er toch een hoop over één modeplaat te zeggen. Het is interessant om te zien hoe stijlen in de loop der tijd veranderen, en dat leidende kunstideeën van een periode ook in de mode zijn terug te zien. Bijvoorbeeld in de scène van de modeplaat: Natuurlijke tafereeltjes waren hip, net als in de fotografie, waar de grootste moeite werd gedaan om mensen ‘in natuurlijke setting’ te portretteren. Deze hang naar de natuur zien we ook terug in de keuze voor veren en bloemen op dameshoeden, waarover ik in een volgend blog meer zal vertellen.

Daarnaast zie je de stemmen van leidende kunstenaars terug in de mode. Het voert nu te ver om daar helemaal op in te gaan, maar de zogenaamde Aesthetic Movement van kunstenaars als William Morris pleitte bijvoorbeeld voor een eenheid in kleurencombinaties. In de mode betekende dit onder andere een voorkeur voor twee kleuren in een ensemble, die elkaar rustig aanvulden. De keuze voor borduurwerk, stoffen van verschillende structuren of met een print zorgden er dan weer voor dat het niet te saai werd. Dit is duidelijk terug te zien in mijn modeplaat.

Zomaar een mooi plaatje, met een boel te vertellen. En zoals ik al aan het begin van dit blog aankondigde, heb ik nóg een modeplaat gekregen. Die bespreek ik binnenkort!

Ik ga maar weer eens thee zetten. Ik heb net een nieuwe Earl Grey cadeau gehad.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
C. W. Cunnington: English Women’s Clothing in the Nineteenth Century  (1937, herdruk uit 1990).
Mimi Matthews: A Victorian Lady’s Guide to Fashion and Beauty (2018).
Herbert Norris en Oswald Curtis: Nineteenth-century Costume and Fashion, Volume 6 (1933, herdruk uit 1998).
Le Journal des Demoiselles op de website van Bibliothèque Diderot de Lyon (23 november 2017).