Laatst was ik samen met Romy van Vaker Vrolijk in de vlindertuin van Voorschoten. Het was hartstikke gezellig en we hebben veel mooie foto’s gemaakt. Wist je dat de Victorianen ook een echte fascinatie voor vlinders hadden? Mijn bezoek aan de Vlindertuin was een goede gelegenheid om hier eens wat meer over te weten te komen.

In een spontane bui had ik Romy uitgenodigd om bij mij in de buurt ‘Vlinders aan de Vliet’ te bezoeken. Ik vond het hartstikke leuk om eens een medeblogger te ontmoeten en samen hebben we heel wat gekletst en foto’s gemaakt. Ze had ook nog een superleuk cadeautje meegenomen, echt lief! Ik laat het natuurlijk graag even zien:

Maar goed, door ons bezoekje kwam ik dus op het idee om wat meer te weten te komen over de victoriaanse fascinatie voor vlinders. De grote aandacht daarvoor zag je onder andere terug op kleding en sieraden – bijvoorbeeld broches. Ook was vlinders verzamelen een populaire hobby, die zelfs in jeugdtijdschriften werd besproken. Wat vond men dan zo bijzonder aan deze fladderende wezentjes?

In sieraden waren vlinders al langer een populair motief vanwege de mogelijkheid om te werken met verschillende kleuren. Daarbij kwam nog een diepere betekenis: Vlinders stonden symbool voor de ziel en de dood. Zeker in de latere 19^e eeuw, toen in het bijzonder een belangstelling voor de dood opkwam (denk aan seances en post-mortemfotografie), werden sieraden en stoffen met vlindermotieven erop nog populairder.

Voor de moderne lezer lijkt misschien raar zo’n mooi klein diertje te associëren met de dood. Toch is deze gedachte best goed te begrijpen. Een vlinder is kwetsbaar en had zeker voor de victoriaanse toeschouwer een wat mysterieuze ontstaansgeschiedenis. Een rups die leeft, verdwijnt een pop en als prachtige vlinder opnieuw verschijnt – dat vond men heel bijzonder. In deze levenscyclus weerspiegelde zich voor veel mensen de christelijke hoop op een nieuw leven na de dood.

Daarnaast was er natuurlijk nog de puur wetenschappelijke interesse voor vlinders. In de victoriaanse tijd bestond er een enorme passie voor de natuur en de drang om deze in kaart te brengen. Alles moest gecatalogiseerd worden, dus ook vlinders. Zij werden gevangen, opgezet en bestudeerd.

Verbind de pracht van vlinders, hun symboliek en de hang naar natuurwetenschappelijke catalogisering – en een nieuwe hobby voor welgestelden was geboren. Rijke verzamelaars kochten geprepareerde exemplaren of gingen zelf op reis om ze levend te vangen. Er zal bij velen zeker een interesse voor de natuur zijn geweest, maar een grote vlinderverzameling gaf ook status.

Een bekende  victoriaanse vlinderkenner was de Britse Margaret Fountaine (1862-1940). Zij reisde – voor een vrouw best bijzonder – de hele wereld af om nieuwe vlinders te ontdekken. Ik zie haar al zo met een netje door de jungle rennen in de mode van de jaren 1880!

Ze vergaarde gedurende haar leven veel kennis over vlinders. Het bekendst is ze echter geworden omdat ze als vrouw in die tijd het lef had om maar liefst 60 landen te bereizen en daarover een uitvoerig dagboek bij te houden.

Overigens ving zij vlinders niet alleen om ze op te zetten, maar vooral om de eitjes te pakken te krijgen. Deze liet ze uitkomen tot rups, en daarna tot vlinder. Op deze manier kreeg zij een verzameling van 23.000 vlinders; geschat wordt echter, dat ze er zo’n 250.000 weer terug in het wild heeft losgelaten.

Dit gaat dus om rijke verzamelaars, maar vlinders vangen en verzamelen was op een gegeven moment ook een populaire hobby in de middenklasse. In twee artikelen uit het ‘jongeren’tijdschrift The Girl’s Own Paper uit 1896 worden uitgebreid tips gegeven voor het uitoefenen van deze hobby. De schrijver noemt het een makkelijke hobby zegt zelfs: “I daresay many of my readers either keep or have brothers who keep silk worms”. Daarbij valt het op dat er in al die pagina’s helemaal niets gezegd wordt over ‘zielige dieren’ of ‘uitstervende soorten.’ Blijkbaar speelde dit in die tijd nog helemaal geen rol.

Voor de moderne lezer (waaronder ook veel ‘groene’ bloggers) zal het verzamelen van vlinders echt overkomen als een gruwelijke hobby. Ik moet zeggen dat ik er ook wel wat verdrietig van wordt. Toch wil ik het onze medemens in de 19^e eeuw wel vergeven: Natuurbehoud zoals wij dat kennen bestond gewoon nog niet. Behoud betekende catalogiseren! Daarnaast snap ik ook wel, dat er nauwelijks andere mogelijkheden waren om vlinders leren kennen dan ze als dode exemplaren te bestuderen. Fotografie was nog zwart-wit, en gekleurde boeken uitbrengen was bewerkelijk en duur.

Ik ben blij dat wij inmiddels door middel van kleurenfoto’s en film een dergelijke vorm van catalogiseren niet meer nodig hebben om de natuur te begrijpen. Ik durf wel te beweren dat vlinderliefhebbers in de victoriaanse tijd dankbaar gebruik zouden hebben gemaakt van deze technische mogelijkheden, en dat ze een Vlindertuin zoals wij die bezochten echt fantastisch hadden gevonden!

Hieronder een paar voorbeelden van de prachtige vlinders die ik tijdens ons bezoek aan de Vlindertuin heb kunnen fotograferen:

Wil je ook eens naar een Vlindertuin? Vlinders aan de Vliet is echt een aanrader! De vlindertuin ligt in Voorschoten en hun website vind je hier.

It’s tea o’clock. Doe mij maar kamillethee.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Butterflies, moths and other strange insects at the zoo. The Girl’s Own Paper, 1896. Via: Victorian Voices.
The study of Butterflies. The Girl’s Own Paper, 11 juli 1896. Via: Victorian Voices.
Herman Strecker op wikipedia.org.
Margaret Fountaine op wikipedia.org.
Margaret Fountaine, een korte video van het Norfolk Record Office (2014) op Youtube.