Laten we eerlijk zijn: Als liefhebbers van de victoriaanse tijd zijn we buitengewoon nostalgisch naar een tijd die knusser, simpeler, eleganter en minder gehaast lijkt te zijn. Voor het gemak vergeten we daarbij eventjes de hoge kindersterfte en de matige sanitaire voorzieningen. Maar de ladies en gentlemen uit de victoriaanse tijd waren wat nostalgie betreft niet anders dan wij, zoals een theereclame uit 1892 laat zien.

Nostalgie komt denk ik bij alle generaties voor, en dat al sinds er mensen zijn. Vooral onder mensen op leeftijd, die zich hun prettige jonge jaren herinneren, maar bijvoorbeeld ook onder liefhebbers van geschiedenis of mensen die hun huis brocante inrichten. Blijkbaar heeft ‘vroeger’ een aanhoudende aantrekkingskracht.

En dat is een gegeven waar reclamemakers maar wat graag gebruik van maken. Zo ook in deze theereclame uit een Brits tijdschrift uit 1892. Maar waar hedendaagse reclames in luttele seconden moeten scoren, maakte men er in de 19^e eeuw vaak een heel verhaal van. Ik vermoed, dat mensen toen een langere aandachtsspanne hadden. (Wederom een gevalletje ‘vroeger was alles beter?’)

“Mazawattee Recalls the Delicious Teas of Thirty Years Ago” is de titel van de advertentie. We zien een oud omaatje, dat met haar kleinkind een kopje thee drinkt. Voor hen staat een pakje Mazawattee-Ceylon thee. De afbeelding heeft als ondertitel “Old Folks at Home”– ook al lijkt mij de persoon rechts toch echt geen bejaarde te zijn.

Onder dit gezellige tafereeltje staat een heel verhaal, met de titel “The Tale of the Teapot.” De theepot stond in de victoriaanse tijd bij uitstek voor het huiselijk leven. Een theeset was de trots van de vrouw des huizes, en werd dus ook door haar bediend.

Tea Time, schilderij door Francesco Brunery (1849–1926) [Publiek domein].

Het verhaaltje over de theepot vond ik zo’n aandoenlijke manier van reclame maken, dat ik het graag met jullie wilde delen.

De verteller begint:

“It was an […] elegant piece of crockery, that teapot of ours, that had been in the family for goodness knew how many years. My dear old grandmother always regarded it as a most cherished object, some of the pleasantest memories of her life being associated with it.”

Helaas had het stuk servies er al jaren slecht uitgezien, door slijtage, haarlijntjes en een gebarsten glazuur. Maar plotseling zag de theepot er weer beter uit, en hij leek wel weer jong te zijn geworden! De verteller vindt het maar vreemd, en besluit het uit te zoeken.

Hij neemt een slokje thee – gezet in de betreffende herboren theepot – en proeft dat het de lekkerste thee is die hij in jaren heeft gedronken. Onder dat genot zit hij weg te dromen, totdat plotseling de theepot tegen hem begint te praten! Deze zegt:

“Ah my dear, […] I never thought to experience the pleasures of my youthful days again. But as it is, I am delighted to find it so that I cannot restrain myself from speaking about it. Well it was time something was done to stop the stream of pollution that has been passing through my lips for these 20 or 30 years past. For all kinds of teas have tried upon me. Highpriced and low-priced, thick and thin, black and green, some made up of broken leaves […] and some compounded of vegetable oddities for which it would be impossible to claim even the remotest kin ship to the tea plant.”

Kortom, de theepot heeft de laatste jaren veel slechte thee te verduren gehad: “[Those teas] have been Rubbish. Yes, Rubbish rubbish rubbish! That’s my only name for them.”

Geen wonder dus, dat de theepot er zo slecht uit zag. En vandaar ook dat de familieleden die thee uit deze arme theepot gedronken hebben, er altijd zo ongezond en depressief uitzagen! Maar er gloort hoop: Vorige week bracht iemand voor het eerst weer echte Mazawattee-thee mee; en deze thee zorgde ervoor, dat de theepot er weer als nieuw begon uit te zien. En natuurlijk dat de warme drank lekkerder smaakde dan daarvoor. Net als vroeger:

“It was as if I had been put back 30 years, just as if the grand old flavor and exquisite aroma that your darling old grandmother loved so much had by some magical means been restored to me. Yes, the Mazawattee Tea brings back the old times and the old joys, and I am once more happy and contented. And our social circle becomes bright and cheerful again under it’s benignant influence.”

Wow, dit blijkt wel hele miraculeuze thee te zijn! Je theepot gaat ervan praten (dat heb ik echt nog nooit gehad, maar ja, ik drink Twinings…), en je wordt er op magische wijze jonger, gezonder, socialer en gelukkiger van! Precies de ingrediënten van een moderne reclame, trouwens. De wensen van mensen zijn blijkbaar niet veranderd.

Deze reclame overdrijft nostalgie natuurlijk om het betreffende theemerk aan te prijzen. Maar dat is niet zo gek. Aan de het einde van het victoriaanse tijd waren er velen die ook echt beseften dat ze aan het eind van een historisch tijdperk stonden. Met een bejaarde Koningin (in 1892 was Victoria was 73 jaar oud) en een rammelend wereldrijk waren velen zich ervan bewust dat de gloriedagen die niet meer terug zouden komen. En de toekomst was onzeker.

Ook Hans Christian Andersen schreef een verhaal over een theepot met een eigen persoonlijkheid. Het sprookje van de theepot, geïllustreerd door Lorenz Frølich (1820-1908) [Publiek domein].

Daarnaast hadden de Victorianen ook genoeg om nostalgisch over te zijn, want je zou kunnen zeggen dat hun tijd sneller veranderde dan die van ons. Ondanks onze digitale revolutie, die al voor behoorlijk wat verandering heeft gezorgd, is de immense omvang van de maatschappelijke aardverschuiving van de 19e eeuw maar moeilijk voor te stellen.

Wie geboren werd in 1825 deed in zijn jeugd alles nog te voet, of met paard en wagen. Als deze persoon 75 zou zijn geworden, zouden op dat moment treinen heel gewoon geworden zijn, maar ook gaslampen en de telegraaf, en zouden inmiddels ook de telefoon en de auto zijn intrede hebben gedaan. Dat was nog eens een verschil met vroeger!

Het is dan ook niet verrassend dat je het verlangen naar een pre-industriële samenleving dan ook in verschillende uitingen ziet terugkomen, bijvoorbeeld in Mrs. Beeton’s Book of Household Management of in de achteromkijkende kunst van William Morris.

Nog één leuk weetje over deze reclame. Ik denk dat de schrijver zich mogelijk heeft laten inspireren door Charles Dickens. De levende theepot (bij Dickens een theeketel) in combinatie met een fantasievolle droom komt namelijk ook voor in Dickens’ kerstsprookje The Cricket on the Hearth. Dit was in de 19^e eeuw zo’n populair verhaal, dat het bijna niet anders kan of de schrijver van de advertentie moet het hebben gekend.

Ik vond het leuk om door middel van de theeadvertentie weer eens bevestigd te zien dat er een soort algemene cultuur in de 19^e eeuw bestond. Net zoals dat bij ons iedereen Sesamstraat of The Rolling Stones kent, zo begreep toen iedereen het belang van de theepot, de grote maatschappelijke veranderingen, en de angst voor het einde van de eeuw. Zo brengt een eenvoudige theereclame de wereld van 150 jaar geleden weer een beetje dichterbij. Heel fijn voor iemand met mijn nostalgische aard.

Ik ga maar weer eens theezetten in mijn eigen zwijgende theepot.