Het verschil tussen arm en rijk is in onze tijd regelmatig onderwerp van discussie. Van de invoering van de participatiewet tot afschaffing van de dividendbelasting, van hypotheekrenteaftrek tot voedselbanken; soms lijkt het wel alsof beide kampen elkaar maar moeilijk kunnen bereiken. In de 19^e eeuw waren de verschillen tussen arm en rijk nog veel groter dan tegenwoordig, zoals – interessant genoeg – twee tekeningen uit hetzélfde kindertijdschrift laten zien.

Toen ik weer eens door mijn twee mooie bundels van het Weekblad voor de Jeugd aan het bladeren was, viel mijn oog op onderstaande prent. Zó zag blijkbaar het kinderleven eruit rond 1900; het is de idylle die we maar wat graag zien in films zoals bijvoorbeeld La Gloire de Mon Père, of zelfs Mary Poppins.

Zo zag men in de 19e eeuw het leven van een kind het liefste: s’ Ochtends gewekt met ontbijt door moeder, dan fijn buitenspelen met mooie poppen of een middagje naar het strand, en dan ’s avonds bidden voor het slapengaan. Het zal de lezertjes van het weekblad in ieder geval hebben aangesproken. Bron: Weekblad voor de Jeugd (1908) [Publiek domein].

Maar, wacht eens even… had ik een paar pagina’s eerder niet een heel ander kinderleven gezien? Eén van vechten voor je plaats, honger, en hooguit een schamel dak boven je hoofd. Helemaal niet leuk om naar te kijken, en bovendien zullen de afgebeelde kindertjes zeker niet de lezers van het Weekblad voor de Jeugd zijn geweest.

Wat doen beide afbeeldingen zo dicht bij elkaar in dezelfde bundel? De uitleg is eigenlijk eenvoudig. Het bovengenoemde plaatje laat het ideale kinderleven zien, dat waarschijnlijk vrij veel gemeen had met het dagelijks leven van de lezertjes: De ouders die zich het nette en kleurrijke blaadje konden veroorloven, behoorden steevast tot de gevestigde middenklasse, die zich een dergelijke luxe kon permiteren.

Maar zo kan het ook: Twee arme kinderen alleen op straat, met niemand om voor ze te zorgen. Zij brengen hun hele dag door met bedelen. Bron: Weekblad voor de Jeugd (1908) [Publiek domein].

Maar het interessante is – en dat zie je aan veel tekeningen in het Weekblad voor de Jeugd – dat deze gegoede burgerkindertjes absoluut niet werd aangemoedigd om alleen in hun eigen bubbel te blijven. Door het regelmatige verschijnen van treurige afbeeldingen in hun weekblad werden ze aangemoedigd om christelijk mededogen te voelen. Armen dienden met medeleven te worden behandeld, ja misschien zelfs te worden geholpen.

In de 19^e eeuw was langzaam het idee ontstaan dat armoede niet per sé het station was waar God je voor het leven geplaatst kon hebben, maar waar de gegoede burgerij ook iets aan diende te doen. Niet alleen de kerk, ook de maatschappij had een plicht naar de armere medemens. Vooral adelijke dames en burgervrouwen (die personeel hadden om hun huishouden te bestieren) gingen zich inzetten voor de armen in hun regio. Uiteraard kwamen alleen de ‘fatsoenlijke’ armen in aanmerking. En zo ontstond er een (vrij betuttelend) privaat liefdadigheidssysteem waarbij er met regelmaat kleding en voedsel aan de armen werd verstrekt, en waarbij burgervrouwen aan arbeidersvrouwen gingen uitleggen hoe het hoorde. Het was een klein zaadje wat het eerste begin vormde van de verzorgingsstaat.

De gegoede jongens en meisjes die het Weekblad voor de Jeugd lazen, werden dus al vroeg gewezen op hun christelijke/maatschappelijke plicht. Betuttelend, misschien, maar wellicht ook een overdenking waard. Hoeveel ruimte is er voor ‘mensen die anders zijn’ in onze eigen feeds op Facebook en Instagram? Komen wij daar Piet van de voedselbank tegen?

Voor wat meer wederzijds begrip in onze samenleving zouden onze social media-kanalen misschien wel net zo gemêleerd mogen zijn als het jeugdtijdschrift van 100 jaar geleden.

En met deze overdenking nip ik nog eens aan mijn thee.