Tegenwoordig draagt bijna niemand ze meer: hoeden. Waar mijn opa nooit zonder pet de deur uit ging, en op zijn bruiloft een hoge hoed droeg, kunnen wij ons in onze tijd haast alleen maar vergapen aan de hoedjesparade op Prinsjesdag. Bruiloften zijn de enige gelegenheden waar ik wel eens gevraagd wordt om een hoed te dragen, verder niet. Dat was in de 19^e eeuw wel anders.

In de victoriaanse tijd (en daarvoor) droeg iedereen een hoofddeksel. Arm en rijk, mannen, vrouwen en kinderen. Een hoofddeksel had in de eerste plaats een nuttige functie, namelijk het warm houden van het hoofd en bescherming tegen de elementen. Zelfs in bed werd er een slaapmuts gedragen. Maar aan wat iemand droeg kon je ook zijn of haar stand aflezen, of het beroep.

Bij vrouwen speelde deugdzaamheid een grote rol; wat leidde tot bonnets met grote randen in de jaren 1830 en 1840, zodat zij alleen om zich heen kon kijken door haar nek te bewegen. Even gluren naar een leuke man vanuit je ooghoeken was er niet bij. Deze bonnet, of luifelhoed, hield de vrouw dus in het gareel. En omgekeerd was het voor mannen natuurlijk ook niet zo gemakkelijk om contact te maken, tenzij je als heer recht voor de dame in kwestie stond.

Tot ongeveer 1865 was het voor vrouwen vrij overzichtelijk: zij droeg een bonnet, en alleen tijdens het paardrijden een rijhoed. Mannen – van een zekere stand – droegen een hoed. Maar in de jaren 1870 begonnen vrouwen vaker een hoed te dragen, en werd het verschil tussen dameshoeden en bonnets kleiner.

Op het eerste gezicht zou je denken dat er duidelijke verschillen zijn: een bonnet omlijst het gezicht, wordt achterop het hoofd gedragen en vastgemaakt met een lint onder de kin. Een hoed bedekt met name de kroon van het hoofd, staat wat schuin naar het voorhoofd en behoeft geen linten om te blijven zitten. Maar zoals dit interessante artikel over beide hoofddeksels laat zien, is het verschil voor de moderne kijker soms moeilijk te ontdekken. Ik had zelf bijna alle voorbeelden fout!

Maar gelukkig had ik ook een beetje mazzel. In de jaren 1890 droegen jongedames – de doelgroep van het Magazine des Demoiselles – eigenlijk geen oubollige bonnets meer. De hoed was het teken van de emancipatie. Alleen oude vrouwen en weduwes droegen een bonnet; en op deze plaat heeft geen van de getekende jonge modellen een weduwenkapje op. Kortom: Alle hoofddeksels op mijn modeplaat, hoe verschillend ook, zijn hoeden. Pfieuw, dat scheelt.

Een veer in je hoed

Hoewel er op mijn modeplaat maar twee types hoeden staan, was de hoedenmode in de jaren 1890 heel divers. Verschillende materialen zoals stro, fluweel en eenvoudige stof werden gebruikt, maar ook uitbundige kleurencombinaties en aparte vormen. Vanaf 1894 werden dameshoeden ook hoger: De Britse modekenner C. W. Cunnington schreef hierover met zijn typisch Britse humor in 1937:

“The astonishing blend of colours and materials which decorated the hats served to draw attention to the increased height and to compel man to look up to woman with increased respect, or at least attention.”

Er was wel één grote overeenkomst tussen de hoeden van de jaren 1890: Het gebruik van natuurlijk materiaal in de vorm van takken en bloemen, van echte vogelveren en zelfs complete vogels. Dat is ook duidelijk terug te zien op de hoeden uit 1892. Een verschil met de jaren 1880 was wel, dat gebladerte een grotere plek kreeg toebedeeld dan veren of dode dieren. Een heel klein stapje vooruit, dus.

Dat deze hoeden bedoeld zijn voor de lente en zomer, is wel te zien aan de frisse kleuren en het uitbundige groen op de hoeden; winterhoeden bevatten vaak donkerdere tinten en meer gevogelte.

Bovenstaande hoeden zijn gemaakt van geverfd stro en hebben een bijzondere vorm. De kroon is plat en de ruim uitstekende rand aan de voorkant biedt het hoofd een soort afdakje. Dit hoedtype lijkt daarom me zeer praktisch tegen de zomerzon; hoeden met een brede rand werden aangeraden aan dames die hun complexie wilden beschermen in een tijd zonder zonnebrandcrème. Aan de achterkant van de hoed is de rand juist opstaand. Daardoor biedt hij ruimte voor zowel een hoog opgestoken kapsel als de nodige decoratie.

Hoed 1 is zwart of donkerbruin geverfd en wordt versierd met veren, mogelijk stuisvogelpluimen, die geverfd zijn in een oudroze kleur. Het bijpassende, waarschijnlijk zijden lint is in een omhoogstaande strik geknoopt. Hoed 2 heeft een beige kleur en is versierd met een uitbundig geel gevlochten lint met strikken. Verschillende roze bloemen met frisgroen gebladerte steken opvallend in de hoogte.

Het kapsel is bij beide modellen hetzelfde: Een gekrulde, volle pony op het voorhoofd en aan de achterkant opgestoken haren door middel van een vlecht, die net iets in de nek valt.

Ook de laatste drie hoeden zijn van eenzelfde type, namelijk de toque. De manier waarop de kleine hoofddeksels met een sierlijk lint onder de kin worden bevestigd, deed mij dus in eerste instantie denken dat het om bonnets ging. Maar jongedames uit 1892 zullen vast met één blik gezien hebben dat dit hippe hoeden waren, bedoeld om te dragen tijdens het afleggen van visites. Deze hoeden bedekken alleen de kruin, en een lint loopt vanaf de achterkant, achter de oren, tot onder de kin om te worden vastgemaakt.

Het is mij onduidelijk van welk materiaal hoed 3 is vervaardigd, maar het lijkt op een stevige stof. Hij is in ieder geval zwart geverfd en is versierd met roze-paarse bloemetjes (mogelijk seringen), groen gebladerte, en minstens twee bruingemêleerde veren, die waarschijnlijk afkomstig zijn van een argusfazant. De blauwe accenten zijn gemaakt van zijden lint, maar mogelijk ook met lichtblauw geverfde pluimen van een vogel.

Hoed 4 is ook zwartgeverfd, en de rand is afgezet met een rij kleine paarse bloemetjes. Deze rij wordt op de kroon nog eens herhaald, en vergezeld van beige linten en groene bladeren. Bovenop bespeur ik aan de rechterkant een klein knopje. Is het iets van een bloem of één van de minatuurvogeltjes op een pin die ook voor hoeddecoratie werden vervaardigd?

De laatste hoed is diepzwart, waardoor ik het vermoeden heb dat hij van het populaire fluweel is gemaakt. De rand is vanaf de achterkant afgewerkt met een rij gele bloemetjes, die doorlopen aan de voorkant tot bovenop de kruin, en zo een vol effect geven. Een opvallend detail zijn de uitstekende (en waarschijnlijk kwetsbare) roze bloemen, mogelijk dagkoekoeksbloemen. Het lint wordt bij deze hoed ter hoogte van de nek vastgeknoopt, wat elegant staat.

Wat me bij deze hoeden nog opviel, is dat ze ongetwijfeld ontzettend makkelijk af konden waaien. Ze zijn immer klein, licht en het lint loopt achter de oren. Zien jullie ze ook al gaan? De hoeden werden daarom aan het haar vastgemaakt met spelden. Eenvoudige spelden als je ze niet kon zien, maar mooie als je ze recht door je hoed stak. Toevallig heb ik er één van mijn oud-oudtante uit de jaren 1930, of eerder. Leuk hè?

Zeg maar dag tegen het vogeltje

Na al deze mooie hoedjes besproken te hebben, kan ik er natuurlijk niet omheen om ook even de levende wezens te bespreken, die massaal voor de hoeden werden gedood. Want de verenindustrie (en dus ook de vogeljacht) nam in de jaren 1880-1914 gigantische proporties aan. Zo werden er in Amerika in 1886 maar liefst 5 miljoen vogels gedood voor de hoedenindustrie. Verschillende soorten, waaronder de massaal voorkomende Amerikaanse zilverreiger, werden zo een bedreigd ras. Ook andere vogels wier veren geliefd waren, zoals de flamenco, de pauw of de rode lepelaar kwamen er niet goed vanaf. Een bedenkelijk compliment voor je mooie verenpak.

Maar dit treurige verhaal heeft ook een kleine lichtpuntje. Er was een groeiend protest tegen het gebruik van vogelveren, ook onder modieuze dames. En uit deze protestbeweging ontstonden onze eerste verenigingen voor dierenbescherming, zoals de oprichting van de Britse Vogelbescherming in 1889. Dierenwelzijn en het behoud van diersoorten kwam zo langzaam op de agenda van de westerse wereld te staan. Met de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog kreeg mode geen prioriteit meer; en daarna was de grootste rage voor vogels wel voorbij. Dat de dagelijkse hoed zelf ook geen 100 jaar meer mee zou gaan; dat had men toen vast niet kunnen denken.

Ik ga even thee zetten. Maar stiekem ben ik eens benieuwd: Zouden jullie het leuk vinden als een hoofddeksel weer een onderdeel van de dagelijkse outfit zou uitmaken?

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:

C. W. Cunnington: English Women’s Clothing in the Nineteenth Century  (1937, herdruk uit 1990).
Brenda Grantland: Hatatorium: An Essential Guide for Hat Collectors (2016).
Mimi Matthews: A Victorian Lady’s Guide to Fashion and Beauty (2018).
Cassidy Zachary: Murderous Millinery: A brief look at the fashion for feathered hats in the early 20th century. Op: TheArtOfDress.org (24 juni 2015).
Is it a hat? or maybe it’s a bonnet . . . ? op Living History Farms Blog (7 september 2015).
Plume Hunting op Wikipedia.org.