Na mijn avontuur in Londen van afgelopen mei ben ik als een blok voor de stad gevallen. Waar ik het Londense gedruis eerst veel te druk vond, kan ik er nu steeds meer van genieten – buiten de spits. Voor mij is Londen niet alleen meer gaan leven na het lezen van de romans van Charles Dickens, maar ook na het bestuderen van levenservaringen van bekende en onbekende victoriaanse Londenaren. Daarom hangt er sinds kort een mooie kaart van Londen in 1851 in mijn kantoortje.

En die kaart is niet zomaar een mooie replica, maar één van wel hele bijzondere makelij. Het panorama is namelijk getekend vanuit een luchtballon! Vliegtuigen bestonden in 1851 natuurlijk nog niet, en de enige manier waarop een enkeling misschien eens het geluk had om de wereld van boven te bekijken, was door middel van een ballonvaart. (Of, natuurlijk, vanaf een flinke heuvel, maar die heeft natuurlijk niet elke streek tot zijn beschikking.)

Een wonder om te zien

De ballonvaart bestond al sinds het einde van de 18 eeuw, maar in de 19^e eeuw was het altijd nog een grote bijzonderheid wanneer er eentje werd opgelaten. In september 1852 schreef journalist Henry Mayhew van The Illustrated London News een verslag van zijn eerste ballonvaart. Hij mocht mee met de Royal Nassau Balloon van Mr. Green, die alweer zijn 500^e vlucht uitvoerde. De ballon met zijn opvarenden werd door honderden mensen uitgezwaaid. Het krantenverslag gonst van de verwondering van de reporter, die natuurlijk nog nooit zo’n blik op zijn stad heeft gehad.  Hoe omschrijf je de overweldigende waarnemingen van zo’n unieke ervaring?

“The earth, as the aeronautic vessel glided over it, seemed positively to consist of a continuous series of scenes which were being drawn along underneath us, as if it were some diorama laid flat upon the ground, and almost gave one the notion that the world was an endless landscape stretched upon rollers, which some invisible sprites below were busy revolving for our special amusement.”

Als moderne lezer is het interessant om te beseffen, dat terwijl wij het zo gewoon vinden om de wereld te zien vanuit een vliegtuig of op een luchtfoto, het voor victoriaanse vliegers zeer bijzonder was. Kleine mensen, rivieren en wegen die op linten lijken, en gebouwtjes die meer op poppenhuizen lijken. Echt een andere wereld:

“The houses directly underneath us looked like the tiny wooden things out of a child’s box of toys, and the streets as if they were ruts in the ground; and we could hear the hum of the voices from every spot we passed over, faint as the buzzing of so many bees.”

De bruggen over de Thames zijn net een paar plankjes, de grootste weides zijn groene tafelkleden en de stoom uit de nieuwste trein van de South Western Railway lijkt niet veel meer dan die uit een ordinaire theeketel. En, wat grappig: Buckingham Palace lijkt wel op een pastille-brander in de vorm van een huis – ontzettend populair rond 1850 -, en St. James’ Park is net een kaarttafel! Ik vind het zelf zowel interessant als aandoenlijk om de verzonnen vergelijkingen van de victoriaanse verslaggever te lezen.

Het Londen van 1851

Mijn mooie oude kaart van Londen stamt uit een periode waarin de victoriaanse tijd op haar hoogtepunt was. Het ging goed met het Britse rijk, de grootste hongersnoden van de jaren 1840 waren achter de rug, en Victoria en Albert zorgden voor een populair en stabiel koningshuis.

Wie ‘Londen in 1851’ zegt, denkt natuurlijk als eerste aan de Great Exhibition. Deze overweldigende allereerste Wereldtentoonstelling werd mede georganiseerd door Prins Albert en was een groot succes. Wel 2 miljoen mensen bezochten het Crystal Palace, een staaltje wonderlijk victoriaans bouwen in Hyde Park. Op de kaart is dit gebouw dan ook ingetekend, wat ik echt ontzettend leuk vind. Ik wou dat het er vandaag de dag nog stond!

Bij Londen in de jaren 1850 denk je natuurlijk ook aan Charles Dickens. Veel van zijn verhalen spelen zich af in de stad, waar hij in zijn jeugd kwam wonen. De jonge Charles kon urenlang door de straten dwalen en leerde zo de veelzijdige bewoners kennen. In het victoriaanse Londen woonden de armen en de rijken nooit heel ver van elkaar vandaan; een ideale mix voor een romanschrijver in spé.

Veel van Dickens’ verhalen spelen zich af in het oude deel van de stad: The City. Denk aan de straten rond St. Paul’s Cathedral, The Strand, het gerechtshof en Lincoln’s Inn Fields. Wanneer ik er nu eens een roman van Dickens bijpak, kan ik gelijk op mijn kaart kijken waar de personages zich bevinden.

Het victoriaanse Londen van Charles Dickens kun je ook teruglezen in het verslag van de ballonvarende journalist. Aansprekend vond ik de beschrijving van de Londense mist of smog, die de grootste stad op aarde kon bedekken. Het deed me gelijk denken aan Bleak House, waar de mist van London zeer beeldend wordt beschreven. In het echt zag het er dus zo uit:

“In the opposite direction […] lay the leviathan Metropolis, with a dense canopy of smoke hanging over it, and reminding one of the fog of vapour that is often seen steaming up from the fields at early morning. It was impossible to tell where the monster city began or ended […]. [T]he fog of smoke that over-shadowed the giant town was pierced with a thousand steeples and pin-like factory-chimneys.”

Mijn eigen historische hotspots

Doordat deze kaart nu bij mij aan de muur hangt, zullen niet alleen de romans van Charles Dickens toegankelijker voor me worden. Ik volg namelijk ook graag de voetsporen van anderen, zoals Jane Austen die in het nog steeds bestaande winkeltje van Twinings haar thee kocht.

Of wat dacht je van Sam en Isabella Beeton, die veel op The Strand moesten zijn voor het uitgeven van onder andere Beeton’s Book of Household Management? Ook besef ik door deze kaart pas goed hoe groot afstanden waren; dat Victoria in Kensington Palace best afgelegen opgroeide, maar dat de mid-victoriaanse buitenwijk waar Sir Leighton en Linley Sambourne woonden, in 1851 nog niet eens op de kaart stonden.

Op de kaart in mijn kantoor heb ik inmiddels een klein stickertje op ons favoriete hotel geplakt, en – hoe kan het ook anders – een stickertje op mijn favoriete theewinkel. Er staan dit jaar twee reizen naar Londen gepland, dus ik hoop nog vele mooie plekken te ontdekken!

Maar nu is het tijd voor thee. Twinings – The Strand lijkt me nu wel toepasselijk!

P.S. Voor wie het nog niet gezien heeft: My inner Victorian maakt kans op de Geschiedenis Online Prijs 2019. Breng nu je stem uit!

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
A Balloon View of London 1851. Ingekleurde druk door Old House Prints.
LOT 103. BANKS & Co. (publisher). A Balloon View of London as seen from Hampstead. London: 1851 op Christies.com.
A Balloon View of London, as seen from the north op Bl.uk.
London and South Western Railway op Wikipedia.org.
Charles Green (balloonist) op Wikipedia.org.