Hoe kom ik op mijn blog toch aan al die mooie afbeeldingen? Nou, een aantal platen komt uit mijn eigen collectie, maar gelukkig zijn er ook een heel aantal databases met historische afbeeldingen online te vinden. Onlangs ontdekte Mr. W. voor mij een ware goudmijn: een archief met 19^e-eeuwse kleurenfoto’s! Vandaag neem ik jullie weer eens mee naar victoriaans Londen.

Kleurenfoto’s zijn niet het eerste waar je aan denkt als je het hebt over de 19^e eeuw. Het lijkt altijd wel alsof de wereld van onze overgrootouders zwart-wit was, maar niets is natuurlijk minder waar.

Het bewijs daarvoor leveren de eerste fotochroomfoto’s, uitgevonden in Zürich in de jaren 1890. Met deze nieuwe techniek trokken enkele fotografen de hele wereld over om alles van waarde op de gevoelige plaat vast te leggen. De prachtige kleuren brengen het leven van toen plotseling ongelofelijk dichtbij.

De techniek werd onder andere opgepakt door de Amerikaanse Detroit Photographic Company. Zij bracht een groot aantal kleurige briefkaarten uit, met daarop afbeeldingen van steden en landschappen. Zo ontstond een geweldige schat aan eigentijdse platen, die een uniek en onvervangbaar beeld geven van mijn favoriete periode.

Gelukkig heeft de Library of Congres deze bijzondere fotochromen nauwkeurig gedigitaliseerd, en via hun website wereldwijd beschikbaar gesteld voor het grote publiek. Zo kan ik vandaag – kort na mijn eigen bezoek aan de Britse hoofdstad – een paar van de mooiste foto’s van victoriaans Londen delen, zoals je de stad nog nooit gezien hebt!

Cheapside

Deze foto is misschien wel mijn favoriet: Wat een mooi inkijkje in het Londense straatbeeld in de late 19e eeuw! Doordat de foto in kleur is, krijg ik meer dan anders het gevoel dat ik er zelf ook zou kunnen rondlopen. Wat zijn er veel mensen op straat, zowel te voet als bijvoorbeeld in die propvolle omnibus op de voorgrond. Alleen bovenop zijn er nog plaatsen vrij.

Cheapside was – en is nog steeds – de belangrijkste weg vanuit het historische en financiële centrum van de stad richting het oosten. Niet verwonderlijk was het daarom de ideale plaats om handel te drijven. Daarom was Cheapside al vanaf de middeleeuwen één van de twee belangrijkste marktplaatsen van de Engelse hoofdstad.

‘Cheap’ betekende trouwens niet, dat het hier een arm gebied betrof. Dit woord betekende oorspronkelijk ‘markt’, en is verwant aan het Nederlandse woord ‘koop’. De vele straten die op de doorlopende weg uitkomen, hebben dan ook allemaal bijpassende namen, zoals bijvoorbeeld Honey Lane, Milk Street, Bread Street en Poultry: naar het product dat in elke straat verkocht werd.

Cheapside is overigens dé plek waar Charles Dickens als 10-jarige jongen in Londen arriveerde. Hij zou er in zijn romans ook vaak terugkeren. Het leuke is dat we ook een beschrijving van Cheapside hebben uit de pen van zijn oudste zoon, Charley. Die schreef in 1879 zijn eigen Dickens’ Dictionary of London, en beschreef het drukke district als volgt:

“Cheapside remains now what it was five centuries ago, the greatest thoroughfare in the City of London. Other localities have had their day, have risen, become fashionable, and have sunk into obscurity and neglect, but Cheapside has maintained its place, and may boast of being the busiest thoroughfare in the world, with the sole exception perhaps of London-bridge. […] Cheapside is always crowded, always a wonder to strangers and foreigners, but the best time to see it is either at 9 am., when the great tide of traffic is flowing into the City, or between 5 and 7 p.m., when the offices and warehouses are closing, and the tens of thousands of business men are off again to their homes.”

Maar al die bedrijvigheid had een keerzijde. Want hoewel het er dus altijd een drukte van belang is geweest, stond Cheapside al aan het begin van de 19^e eeuw bekend als een ‘mindere buurt’. In Pride and Prejudice uit 1813 laat Jane Austen het volgende gesprekje plaatsvinden tussen Darcy, Bingley en diens zussen:

“I think I have heard you say, that their uncle is an attorney in Meryton.”

“Yes; and they have another, who lives somewhere near Cheapside.”

“That is capital,” added her sister, and they both laughed heartily.

“If they had uncles enough to fill all Cheapside,” cried Bingley, “it would not make them one jot less agreeable.”

“But it must very materially lessen their chance of marrying men of any consideration in the world,” replied Darcy.”

Niet echt een aanbeveling, dus.

Door het uitdijen van de stad ligt Cheapside inmiddels behoorlijk in het centrum. Uiteraard is er in de tussentijd veel veranderd. Zoals veel plaatsen in Londen heeft Cheapside bijzonder geleden onder de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog. In de jaren 1950 en 1960 werd er veel opnieuw opgebouwd, maar met weinig oog voor de oorspronkelijke bouwstijl. Het resultaat wordt meestal als erg lelijk beoordeeld… Pas in de laatste jaren heeft deze naoorlogse nieuwbouw moeten wijken voor wéér een grondig renovatieprogramma. Gelukkig hebben we de foto’s nog…

Houses of Parliament

Het is een silhouet dat ongeveer synoniem staat voor Londen: De rijzige torens en statig versierde buitenmuren van het Britse parlementsgebouw, geflankeerd door de klokkentoren van Big Ben. Wanneer je in Londen bent, moet je zo ongeveer je best doen om een ansichtkaart te vinden waar ze niet opstaan. Toch is deze fotochroom bijzonder; misschien niet om de Houses of Parliament zelf, maar om alles wat eromheen gebeurt.

Want ik vind het altijd weer erg bijzonder om hier mensen in hun dagelijkse routine te zien. Kijk naar die mooie rijtuigen en omnibussen, allemaal door paarden voortgetrokken. Het is een drukte van belang, want verkeersregels stonden in die tijd nog in de kinderschoenen, en iedereen rijdt kris-kras door elkaar heen.

En zie je die dame op de stoep, met haar rode rok en blauwe parasol? Zou ze geweten hebben, dat ze op de foto werd vereeuwigd? Ik vind het prachtig om iedereen zo mooi gekleed te zien. Heren in nette pakken met hoge of strooien hoeden, en dames in elegante jurken. Voor hen was dit waarschijnlijk een doodnormale dag in doodnormale kleding. Maar voor ons biedt dit snapshot een unieke kans om terug in de tijd te kijken, naar een periode die nooit meer terugkomt.

Lambeth Palace

Een dagje op de Thames! Tot halverwege de 19^e eeuw was de Thames eeuwenlang de belangrijkste levensader van Londen geweest. Maar met de komst van de grote Londense spoorwegen rond 1840 ontwikkelde de trein zich langzaam tot een goedkoper, sneller en veiliger alternatief voor de boot.

Maar pleziervaarten kregen ondertussen steeds meer klandizie. Londenaren en toeristen maakten graag gebruik van de vele stoomschepen die op de rivier voeren. Op deze postkaart zien we het stoompeddelschip Boadicea afgebeeld, dat sinds 1898 in dienst was van de Thames Steamboat Company. Deze maatschappij had zich volledig gericht op de pleziervaart in Londen. In de weekenden en in de zomers waren hun schepen afgeladen met dagjesmensen.

Hier zien we de Boadicea vertrekken vanaf de pier bij Lambeth Palace, de officiële residentie van de aartsbisschop van Canterbury. Deze ligt aan de zuidoever van de Thames, recht tegenover het Britse parlementsgebouw. Vorig jaar maakte ik ook een zonnig tochtje over de Thames, en dat vond ik erg leuk.

Piccadilly Circus

Londen is een van de drukste steden ter wereld. En dat was zo’n honderd jaar geleden niet anders. De metropool was op haar hoogtepunt tussen 1825 en 1925 zelfs de grootste stad ter wereld.

Op deze prachtige foto zien we dan ook nog de allerdrukste plek in Londen: Piccadilly Circus. Het gaat hier natuurlijk niet om een werkelijk circus, maar om het belangrijke kruispunt van wegen dat hier in 1819 werd aangelegd om het bestuurscentrum in Westminster te verbinden met het Londense West End. Vanwege de ronde vorm van het verkeersplein werd gekozen voor ‘circus’, het Latijnse woord voor cirkel.

Het knooppunt was al in de 19^e eeuw zo’n chaos, dat de uitdrukking “It’s like Piccadily Circus” opkwam. De uitdrukking werd gebruikt om hectische situaties te omschrijven, waarbij mensen kris-kras door elkaar lopen. Het spreekwoordelijke gekkenhuis, dus. Ook zei men over Piccadilly Circus, dat als je er maar lang genoeg bleef staan, je iedereen zou tegenkomen die je kent!

En nu zien wij slechts de mooie foto, maar krijgen niet de geluiden en geuren van zo’n drukke plek mee. De rijtuigen moeten een enorm lawaai hebben gemaakt, met het geratel van de wielen en het geklak van paardenhoeven. Het schijnt, dat je op sommige plekken in Londen niet eens met elkaar op straat kon praten, vanwege de herrie door het verkeer. Dat kan ik me nu nauwelijks voorstellen, zelfs niet in Amsterdam. En wat dacht je van de geuren, die bijvoorbeeld het stoken van kolen, of de velen paarden in de stad met zich mee brachten? Die paarden lieten nog wel eens wat achter. Niet op de foto, maar ongetwijfeld vanwege de vele straatvegers die Londen rijk was.

Rotten Row

Is ook dit Londen? Jazeker; deze brede drafbaan met de naam Rotten Row loopt langs de zuidelijke rand van Hyde Park, en was gedurende de 18^e en 19^e eeuw een populaire plek voor de Londense bovenklasse om te zien en gezien te worden bij de paardensport.

Rotten Row werd rond 1600 aangelegd door de Nederlandse stadhouder Willem III – die behalve Prins van Oranje ook koning van Engeland, Schotland en Ierland was. Hij liet een handige route tussen St. James’ Palace en zijn nieuwe hof op Kensington aanleggen. De naam Rotten Row is dan ook waarschijnlijk een verbastering van het Franse ‘Route du Roi’, dat ‘weg van de koning’ betekent. De Nederlandse vorst liet de baan in 1690 verlichten met 300 olielampen, om de struikrovers in Hyde Park op afstand te houden. Dat waren nog eens tijden! Hiermee was het wel meteen de eerste verlichte openbare weg in Groot-Brittannië.

Royal Exchange

Hier hebben Mr. W. en ik tijdens onze reizen met de Londense Underground al vaak gestaan. Dit is de Royal Exchange, vlakbij de moderne haltes Bank and Monument, en vlakbij ons favoriete hotel. Op deze plek stonden al twee eerdere beursgebouwen, maar het huidige gebouw is 19^e eeuws. Het werd gebouwd toen Victoria net op de troon zat, in de jaren 1830-1840.

Je zou het niet zeggen, maar het binnenwerk is opgetrokken uit beton – en daarmee is de Royal Exchange het eerste gebouw ooit, dat daarmee gemaakt is. De statige buitenkant bestaat uit beeldhouwwerk door Richard Westmacott.

Op het plein voor de beurs staat een standbeeld van de Hertog van Wellington, ter ere van zijn overwinning op Napoleon. Het brons dat voor het beeld gebruikt werd, was afkomstig van buitgemaakte Franse kanonnen. Een waar statement voor een wereldrijk, en het werd dan ook in 1844 feestelijk geopend door Koningin Victoria in hoogsteigen persoon. Tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog waren op deze plek de belangrijkste Britse financiële bedrijven gevestigd.

Ook vandaag de dag straalt het hele gebouw van binnen en buiten nog steeds victoriaanse grandeur uit. Tegenwoordig vind je in de Royal Exchange juweliers en een aantal andere luxe winkels, en bovendien een grand café met cocktailbar en theewinkel van het bekende merk Fortnum & Mason. Twee weken geleden zaten Mr. W. en ik hier voor een lekker kopje thee en wat traditionele hapjes.

Wat valt er in Londen veel te zien, hè? Het blijft een bijzondere stad, toen en nu. Ook met alle moderne hoogbouw zijn er nog genoeg victoriaanse elementen overgebleven. De mensen van toen zijn dan wel verdwenen, maar ik ben blij dat deze kleurige postkaarten me terug in de tijd kunnen nemen, zodat we nog altijd een glimp van het stadse leven kunnen opvangen.

Tijd voor thee! Zoals ik mezelf beloofd had, ben ik op mijn eerste dag in Londen naar de theewinkel van Twinings gegaan. Zo heb ik mijn voorraad bijzondere theeën weer helemaal aangevuld. Een verse pot London The Strand? Don’t mind if I do.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Charles Dickens, Jr: Dickens’s Dictionary of London (1879), via VictorianLondon.org.
Jane Austen: Pride and Prejudice (1813), via The Gutenberg Project.
Judith Flanders: The Victorian City – Everyday Life in Dickens’ London (2012).
Andrew Gladwell: London’s Pleasure Steamers (2015) via Google Books.
Francis O’Gorman (ed.): The Cambridge Companion to Victorian Culture (2009).
Cheapside, op Wikipedia.org.
Fotochroom, op Wikipedia.nl.
List of largest cities throughout history, op Wikipedia.org.
Piccadilly Circus, op Wikipedia.org.
Rotten Row, op Wikipedia.org.
Royal Exchange, London, op Wikipedia.org.
Thames steamers, op Wikipedia.org.