Op een van de zonnige dagen die vorige week rijk was, togen Mr. W. en ik naar Amsterdam. We genoten uiteraard van de zonovergoten grachten. Maar bovenal waren we naar de hoofdstad gekomen om twee tentoonstellingen met een 19^e-eeuws thema te bewonderen. Zowel het Paleis op de Dam als het Rijksmuseum hadden een paar mooie victoriaanse verrassingen in petto, waar ik jullie graag over vertel.

Amsterdam is op zichzelf natuurlijk al een stad met veel mooie laat-19^e-eeuwse bouwwerken. Denk bijvoorbeeld aan het Centraal Station, het Victoria Hotel, het voormalige hoofdpostkantoor (nu winkelcentrum Magna Plaza), of het gebouw van het Rijksmuseum. Maar ook aan de binnenkant – bijvoorbeeld van het Paleis op de Dam, uit de Gouden Eeuw – is er een heleboel moois te zien uit onze favoriete eeuw.

Koninklijke serviezen en vertrekken in het Paleis op de Dam

In het Paleis op de Dam kun je nog tot en met 10 maart twee prachtige 19^e-eeuwse serviezen bewonderen. Het oudste daarvan is het zogenaamde Guriev-servies, dat Anna Paulowna meekreeg als bruidsschat toen zij in 1816 trouwde met onze kroonprins Willem. Daarnaast was er het zogenaamde Engels plateau te zien, de koninklijke dinerset van verguld zilveren tafelstukken en bestek in wel 252 delen, dat Willem II in de jaren na zijn aantreden in 1840 liet vervaardigen door John Samuel Hunt. Deze Engelse zilversmid was toen al beroemd als hofleverancier van Victoria.

Aangezien ik een liefhebber ben van alles wat met eten en dineren in de 19^e eeuw te maken heeft, ging ik met veel interesse kijken in ons Paleis op de Dam. Mijn eerste indruk was dat de serviesstukken er wat verloren bij stonden in vitrines. Maar toen we de troon- of schepenzaal binnenkwamen, viel mijn oog op een prachtig gedekte tafel. Wow, wat een sierlijke pronkstukken en andere serviesdelen stonden er op tafel! Ik kon me helemaal voorstellen dat er aan zo’n mooie tafel ooit allemaal hooggeplaatste gasten hadden plaatsgenomen.

Uiteraard nam ik de tijd om alle servies en bestek eens goed te bekijken. Het viel me op dat ik het bestek zo groot vond: Het leek wel opschep-bestek! Heeft iemand dat al eens gezien bij oude tafelsets? Of is mijn bestek thuis zo klein? Nog een klein detail: Volgens mij was de tafel niet gedekt volgens de in de tijd van Willem II geldende mode – ‘à la Française’ -, maar eerder op onze moderne manier – ‘à la Russe’. Voor een volledig gedekte tafel à la Française was vermoedelijk geen plek.

De serviezen waren dus voor mij een reden om speciaal naar deze tentoonstelling te gaan, maar ook de vaste collectie biedt veel moois voor liefhebbers van de 19^e eeuw. Het paleis heeft dankzij de komst van Koning Lodewijk Napoleon in 1808 de grootste collectie Empire-meubelen buiten Frankrijk! Erg mooi om te zien zijn daarom de verschillende meubels uit de slaapkamers en woonkamers van de eerste Nederlandse koning en zijn vrouw Hortense.

En veel interieurstukken had het eerste koninklijk echtpaar nodig, want Lodewijk en Hortense konden elkaar niet luchten of zien. Ze hadden dus ieder een eigen set appartementen, die Hortense welgeteld één maand bewoonde, voordat ze weer naar Parijs terugging. Zonde, maar voor ons nog wel mooi om te zien. Overigens worden de luxe kamers nog steeds gebruikt om bezoekende staatshoofden een passend onderkomen te bieden.

Na alle kamers in het Paleis gezien te hebben, was het tijd om naar het Rijksmuseum te gaan. En gelijk zo’n 50 jaar verder in de tijd…

Fotografie rond 1900 in het Rijksmuseum

Wij zijn het nu dagelijks gewend; even snel een fotootje maken. Maar in de 19^e eeuw moest je daarvoor in eerste instantie naar de fotograaf. Pas aan het einde van de eeuw kwamen de eerste camera’s voor amateurs in omloop. Kodak kwam in 1888 met de eerste Kodak-camera, zodat met name welgestelde jongelui met de nieuwe gadget aan de slag konden gaan.

Het Rijksmuseum heeft in een kleine tentoonstelling met de naam Iedereen Fotografeert een selectie gemaakt van deze vroege amateurfoto’s.  Mijn favoriete kiekjes waren in zaal 1 te zien: namelijk de vroegste exemplaren van vóór 1900. Het zijn daar echt nog de welgestelde happy few, die nonchalant hun vrijetijdsbesteding, reisjes en sport op de foto zetten. Het zijn gezellige kiekjes van een zorgeloze dag aan het strand, samen uit fietsen, of bezig met paardensport op het immense lege terrein achter het Rijksmuseum (nu moeilijk voor te stellen!).

Bijzonder vond ik de connectie van de amateurfotografie en een andere opkomende rage: fietsen. Niet geheel verwonderlijk pakten jongeren beide nieuwheden op om er, modern gezegd, een vroege jeugdcultuur van te maken. Veel welgestelde jongens én meiden waren dan ook in beide gebieden actief, en onderscheiden zich daarmee van hun ouders en de armere klassen. De foto’s van hun activiteiten zijn erg leuk om te zien, en het plezier spat er zelfs nu nog vanaf.

In de tweede zaal gingen we de grens over naar de 20^e eeuw, waar ook Koningin Wilhelmina als amateurfotografe een duit in het zakje doet. Ze is beslist geen slechte fotografe, en haar fotoboek vond ik één van de boeiendste om te zien.

Maar waarom beviel me de eerste zaal met de vroegste voorbeelden me dan zo veel beter dan de tweede? Ik bedacht me dat dat kwam, doordat die wereld nog zo veel minder op de onze lijkt. Dames in sierlijke jurken, de vrijetijdsbesteding van de hoogste elite, en zorgeloze ijdelheid van een groep mensen wiens grootste zorg in het leven het organiseren van een wielerwedstrijd is.

Na de eeuwisseling zijn de kiekjes ook mooi, maar zo veel eenvoudiger, en ‘gewoner’. Een pasgeboren zoon, een kindje dat zich wast, de hoek van een gebouw. Omdat de fotocamera nu snel toegankelijk werd voor een groot deel van de bevolking, lijkt het resultaat misschien gewoon wat minder bijzonder. En misschien dringt bij mij als moderne kijker zich ook de wetenschap op, dat de beide wereldoorlogen in het verschiet liggen. De nonchalante rijkeluis-snaphots zijn toch vooral een verschijnsel van een korte periode in de 19^e eeuw. Niet voor niets de belle époque.

Ondanks een enkele kritische blik kan ik jullie beide tentoonstellingen van harte aanbevelen. Wie de koninklijke serviezen nog wil zien moet er snel bij zijn. Ze zijn te zien tot en met deze zondag 10 maart. De rest van het paleis is echter ook zeer de moeite waard om wanneer dan ook te bezoeken. De tentoonstelling Iedereen fotografeert in het Rijksmuseum is nog tot en met 10 juni te zien. Beide exposities zijn makkelijk op één dag te bezoeken.

Na afloop dronken Mr. W. en ik in een cafeetje een heerlijke Indiase kruidenthee.