We zijn alweer aanbeland bij aflevering 6 van het nieuwe seizoen van VICTORIA. En het tempo zit er zonder twijfel goed in! In A Coburg Quartet lopen de spanningen tussen Victoria, Albert en zus Feodora hoog op, zeker doordat een oude troef in dit dynastieke kaartspel zijn opwachting maakt; Oom Leopold is terug. Door zijn onverwachte komst aan het hof wordt het kaartendek opnieuw geschut. Hoe zullen nu de kansen van de verschillende spelers verschuiven?

Let op: Spoiler Alert voor aflevering 6!

In de aanloop naar een spectaculair Regency-bal wordt alles uit de kast gehaald om voor het oog der natie een streep te zetten door de schandalige publicatie van privétekeningen van Victoria en Albert. Het koninklijk paar is woedend om het lekken van hun persoonlijke gezinsplaatjes aan de pers.

Maar er hangt een heleboel van het feest af. Kunnen Victoria en Albert over hun ruzies heen stappen om één front te vormen naar de buitenwereld, of ziet Feodora haar kans schoon om blijvend een wig tussen het paar te drijven? Wat weet Leopold over Feodora’s verleden, en had ze echt zoveel reden om zo jaloers te zijn op haar jongere halfzus?

Daarnaast beleeft het koninklijk echtpaar spannende tijden als ouders van de moeilijke Bertie. Was hun zoon werkelijk zo ongeschikt als opvolger van Victoria, of werd hij als kind vooral slecht begrepen? Ik neem jullie graag mee langs een kleine selectie uit de historische realiteit.

Konden Victoria en Albert echt zo goed tekenen, en werden hun tekeningen in de krant gepubliceerd?

Ja, Victoria en Albert konden allebei buitengewoon goed tekenen. Met name voor vrouwen in de hogere kringen was tekenen een van de vele vaardigheden die ze in redelijke mate dienden te leren. Het werd gezien als een verfijnde, vrouwelijke hobby. Net als bijvoorbeeld pianospelen.

Maar de vaardigheden van zowel Victoria als haar man overstegen toch wel de talenten van de gemiddelde Victoriaanse tekenaar. Victoria heeft een belangrijk deel van haar jeugd tekenles gehad van Richard Westall (1765-1836), een bekende Britse kunstenaar. De eerste lessen begonnen toen zij acht jaar oud was, en gingen door tot haar 16^e levensjaar. Al op Victoria’s oudste tekeningen is te zien dat ze bijzonder veel oog voor detail had.

Tekenen en schilderen was iets wat Victoria en Albert dagelijks deden. Hun onderwerpen waren vooral hun kinderen, huisdieren, vrienden en het huiselijke leven. Precies zoals wij nu snapshots zouden maken met onze mobiele telefoon. Alleen met een beetje meer talent, natuurlijk…

In 1848 waren deze privétekeningen inderdaad onderdeel van een schandaal. Het koninklijk echtpaar wilde kopieën van hun werken laten maken bij een drukker. Dit was eerder goed gegaan. Ze hadden een betrouwbare printer in Windsor, Mr. Brown. Deze liet de drukken dan vervaardigen door een ingehuurde kracht: Mr. Middleton.

Helaas maakte die stiekem snelle kopieën van de werken, waarvan hij de beschrijvingen via-via liet publiceren. Ook was een heuse tentoonstelling van de kopieën gepland. Victoria en Albert waren beslist not amused door het verschijnen van A Descriptive Catalogue of the Royal Victoria and Albert Gallery of Etchings. Dit boek bevatte dan wel slechts beschrijvingen, maar in die tijd was dat minstens net zo schokkend als bij ons een lek in de privé-clouds van beroemdheden. De details van je privéleven lagen op straat!

Prins Albert klaagde de maker van de catalogus aan, en na een lang proces werden alle bestaande catalogi vernietigd (al heeft de Royal Collection nog steeds een exemplaar). Overigens had toen veel van de inhoud al wel degelijk in The Times gestaan, als onderdeel van de reportage over de rechtszaak. Maar de tekeningen kwamen niet in vol ornaat in The Illustrated London News, zoals in de serie te zien is.

Deze zaak was de eerste in een lange reeks van conflicten tussen de Britse koninklijke familie en de pers. Het beschermen van hun privacy zou alleen maar moeilijker gaan worden in de daarop volgende decennia.

Werd Bertie echt onderworpen aan frenologisch onderzoek?

Ja, helaas wel. Sneu hè, die scène van Bertie met een po op zijn hoofd. Zo zal het wel niet echt gebeurd zijn, maar Bertie moest in 1849 inderdaad een dergelijk frenologisch onderzoek doorstaan. Het was Alberts idee; maar anders dan in de serie, stonden beide ouders daarachter. Zij probeerden met deze nieuwe wetenschap beter te begrijpen wat er met hun oudste zoon aan de hand was.

De 19e eeuw is een periode van grote vooruitgang in de medische wetenschap. Maar net zoals bij veel nieuwe dingen werd er nog wel eens een verkeerde afslag genomen. Frenologie is een voorbeeld van zo’n doodlopend vakgebied.

Het idee was dat je iemands persoonlijkheid en mentale eigenschappen kon aflezen aan de vorm van zijn schedel. Men deelde de schedel op in allerlei verschillende vakjes. Wie ergens een bobbel of knobbel had, kon dan bijvoorbeeld een bepaalde eigenschap in sterke mate vertonen, zo dacht men. Op deze manier beweerden frenologen dat ze via de schedel alles te weten konden komen over iemands intelligentie, talent en temperament. Je knobbels vertelden of je een doorzetter was, of je geneigd was om de waarheid te spreken, of je een optimist, of een ruziezoeker was – alles, eigenlijk.

Het is daarom niet verwonderlijk dat men veel van deze nieuwe studie verwachtte, vooral in de eerste helft van de 19^e eeuw. Frenologie was een serieuze wetenschap, waarmee men hoopte menselijk gedrag te doorgronden: Waarom vertonen sommige mensen goed gedrag, terwijl anderen zonder aanwijsbare reden altijd moeilijkheden hebben en problemen veroorzaken? Met frenologie dacht men eindelijk het antwoord gevonden te hebben.

Toen Victoria en Albert zich zorgen begonnen te maken over de ontwikkeling van Bertie, is het niet gek dat zij keken naar deze nieuwe wetenschap. Het zoeken naar nieuwe (alternatieve) geneeswijzen is ook moderne ouders niet vreemd.

Na het onderzoek van Bertie volgde de diagnose: Bertie had vergrote knobbels die duiden op een aanleg tot woede-uitbarstingen, en een te sterk ontwikkeld gevoel van eigenwaarde. Daarnaast waren de hersengedeelten die intelligentie, vastberadenheid en gehoorzaamheid beheersen, duidelijk onderontwikkeld. Deze diagnose klopte precies met het gedrag dat Bertie in werkelijkheid vertoonde. Zie je wel! Of zouden de bezorgen opvoeders al in hun gesprekken met de arts het één en ander hebben laten vallen? We weten inmiddels natuurlijk dat deze manier van diagnoses stellen geen hout snijdt.

Maar dat konden Victoria en Albert niet weten. Zij schrokken, en waren bang dat Bertie eigenschappen van zijn overgrootvader geërfd had. Dat was namelijk Mad King George III… Dat hun troonsopvolger zo’n onmogelijk karaker had, was een bittere pil.

Bertie is nooit een intellectueel geworden, en zou zich in zijn volwassen leven aan vele uitspattingen te buiten gaan. Maar als koning Edward VII was hij geliefd, omdat hij het koningshuis een ontspannen, sociaal gezicht gaf. En zo’n nieuwe start, dat was na het lange Victoriaanse tijdperk broodnodig. Zo zie je maar dat iedereen ook positieve eigenschappen heeft.

En frenologie: Dat wordt niet meer toegepast. Maar wij hebben er wel woorden aan overgehouden, zoals ‘talenknobbel’ of ‘wiskundeknobbel’. Laat het daar maar bij blijven.

Had Feodora echt koningin van Groot-Brittannië kunnen worden?

Het antwoord op deze vraag is ongelofelijk en verrassend, maar: Ja, dat had gekund! In 1826 was de toen 18-jarige Feodora mede uitgenodigd op een feest bij koning George IV. En… hij had een oogje op de mooie, jonge prinses. De ‘officiële’ maîtresse van de koning had dit echter door, en liet Feodora weer naar huis sturen. Niet dat Feodora op een huwelijk met George IV zat te wachten: Hij was bijna 50 jaar ouder dan zij en zeer dik.

Maar als je je fantasie op de vrije loop laat, dan kun je je een interessante alternatieve geschiedenis voorstellen. Als Feodora echt met George IV getrouwd was, dan was zij koningin van Engeland geworden! Gemalin van de vorst weliswaar, en niet zoals Victoria een vorstin in haar eigen recht, maar toch…

En áls Feodora met George IV getrouwd was, had zij hem op het nippertje een troonsopvolger kunnen baren. Dan was de hele race naar de troon rond 1818 voor niets geweest, en had Victoria als nichtje van de koning achter het net gevist. Dan hadden we geen Victoriaanse tijd gehad, en een heel ander verloop van de Britse monarchie. Tsja, het kan verkeren…

En zo ligt voor onze favoriete karakters alles nog open in de aanloop naar de finale van VICTORIA, seizoen 3. Ik verklap natuurlijk nog niks, en zie jullie graag volgende week zaterdag terug. Heb je afleveringen gemist? Niet getreurd; hieronder vind je links naar mijn besprekingen van eerdere afleveringen.

Tijd voor een lekker kopje thee.

Benieuwd naar de andere afleveringen? Lees dan:
VICTORIA seizoen 3 – 1: Feodora, revoluties, en Lord Palmerston
VICTORIA seizoen 3 – 2: Chartists, op de vlucht, en Francatelli
VICTORIA seizoen 3 – 3: Osborne House, opvoedingsperikelen, en de hertogin van Monmouth
VICTORIA seizoen 3 – 4: Ruzie, Cholera, en Florence Nightingale
VICTORIA seizoen 3 – 5: Ierland, Lord en Lady Palmerston en Berties leraar
VICTORIA seizoen 3 – 6: Feodora als koningin, privétekeningen, en Berties schedel
VICTORIA seizoen 3 – 7: Sophie in het nauw, afscheid van Wellington, en Palmerstons plan
VICTORIA seizoen 3 – 8: Heidi en Napoleon III, Feodora en Victoria, en Albert en zijn Great Exhibition

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Walter Arthur Copinger: The Law of Copyright (5e druk, 1915), via Google books.
Elizabeth Langford: Victoria R.I. (1964).
Deirdre Murphy (et al.): Victoria Revealed: 500 facts about the queen and her world (Historic Royal Palaces 2012).
Stanley Weintraub: Albert – Uncrowned King (1997).
A.N. Wilson: Victoria – A Life (2014).