Zaterdagavond betekent: VICTORIA, seizoen 3! De aflevering van vandaag, Foreign Bodies, bracht de nodige emoties met zich mee. Een hoofdrol speelde deze keer een belangrijke gebeurtenis in de Victoriaanse medische geschiedenis, met een piepklein rolletje voor een andere bijzondere Victoriaanse beroemdheid. Ik vertel jullie er graag meer over!

Let op: Spoiler Alert voor aflevering 4!

Met de vierde aflevering zijn we plotseling een aantal jaren verder in de tijd gesprongen. Het is ongeveer 1853, en een cholera-epidemie teistert Londen en de rest van Groot-Brittannië. Helaas zitten artsen met hun handen in het haar, omdat ze niet weten hoe de ziekte zich verspreid. Onder de zieken is Mrs. Francatelli, die net zo gelukkig getrouwd is met de beroemde chef-kok. Ondertussen bekommert zich ook Koningin Victoria om de zieken en ze bezoekt een Londens ziekenhuis. De spanning thuis is inmiddels te snijden.

Maakten Albert en Victoria echt ruzie via briefpost?

Ja, en helaas had het koninklijke echtpaar regelmatig onenigheid. Victoria had al vanaf haar jeugd een opvliegend temperament, en dat paste nu eenmaal slecht bij de rustige en analytische Albert. Hij vond dat Victoria overdreef in haar emoties, en dat ze te veel “scènes” schopte. Hij schreef: “She is too hasty and passionate.”

Zelfbeheersing was Alberts devies. Zijn analytische adviezen – die soms best bot waren – schreef hij in talloze brieven aan zijn vrouw. Omdat Albert vaak alleen op die manier wilde communiceren als er ruzie was, zat er voor Victoria ook niets anders op dan terug te schrijven. Ze schreef bijzonder gepassioneerde reacties, en beloofde vaak beterschap in haar gedrag.

Dat Albert het temperament van zijn vrouw wilde verbeteren, en haar op een vaderlijke manier toesprak in zijn brieven – hij noemde haar “dear Child” – is voor moderne ogen wellicht een vreemde gewaarwording. Maar in de paternalistische Victoriaanse samenleving vond men het niet ongewoon dat een echtgenote een onderdanige, en een echtgenoot een dominante rol op zich nam. Men vond het nou eenmaal de natuurlijke orde.

Latere historici hebben erop gewezen dat Victoria’s emotionele buien zeer waarschijnlijk samenhingen met postnatale depressies. De vele zwangerschappen eisten fysiek en mentaal veel van haar; iets waar niemand aan het hof oog voor had. Daarnaast merkt historica Elizabeth Longford op, dat Albert ook niet bepaald tactvol was als het ging om vrouwelijke emoties. “All Victoria wanted was an explosion followed by a good cry, kiss and make up.” Albert was daar niet zo goed in.

Hoe zat het met de cholera-epidemie in Soho?

In de eeuwen voor de ontwikkeling van moderne medicijnen en inentingen kwamen epidemieën van allerlei ziekten regelmatig voor. Vooral in drukke gebieden, zoals Victoriaans Londen, lag het gevaar voor een epidemie altijd op de loer.

Begin jaren 1850 was Groot-Brittannië in de greep van de ernstigste epidemie ooit. Een gevaarlijke variant van de cholerabacterie had een aantal jaar eerder de overtocht vanuit Brits-Indië naar Europa gemaakt. In de jaren 1853-1854 overleden er in heel het Verenigd Koninkrijk zo’n 23.000 mensen, waarvan alleen al 10.000 sterfgevallen in Londen. Zoiets had men nog nooit op zo’n schaal meegemaakt.

De angst voor de ziekte was groot, vooral omdat niemand begreep waarom en hoe de ziekte zich verspreidde. Kwam het door lichamelijk contact of misschien door giftige, kwalijke dampen; miasma’s genoemd? Bij de zogenaamde miasma-theorie dacht men dat rottend afval ‘s nachts een vieze lucht verspreidde waarvan je ziek kon worden. Het advies was dus om ramen en deuren te sluiten na zonsondergang – maar dat was uiteraard niet toereikend.

De scherpzinnige dokter John Snow uit York had andere ideeën. Hij werkte al jaren in Londen toen er in de hoofdstad cholera uitbrak. Vooral de buurt rond Broad Street, in de arme wijk Soho, trok zijn aandacht. Hij wist niet waardoor zoveel bewoners juist dáár overleden aan de gevolgen van cholera, maar hij was vastbesloten om het uit te zoeken.

Snow besloot systematisch te werk te gaan, en hield verslagen bij waarin hij gesprekken optekende met buurtbewoners. Er moest toch iets zijn wat de zieken met elkaar gemeen hadden! Toen hij vervolgens op een plattegrond de ziekte- en sterfgevallen intekende, ontdekte hij iets opmerkelijks: Bijna alle zieken woonden op loopafstand van één publieke waterpomp! De rest van de getroffenen bleken mensen die graag hun water haalden bij diezelfde pomp, of kinderen die daar in de straat naar school gingen. Mensen die hun water van elders haalden, zoals de medewerkers van een lokale bierbrouwerij met een eigen waterpomp, werden helemaal niet ziek. John Snow ging met zijn conclusies direct naar het buurtbestuur, dat na enig aarzelen de hendel van de pomp verwijderde. Het aantal nieuwe zieken daalde meteen!

Na nader onderzoek bleek dat het water van de pomp vervuild was geraakt door een oude, naastgelegen beerput, waar een luier van een besmet kind in was gegooid. Dit idee over de verspreiding van de ziekte vonden de autoriteiten en dr. Snows collega’s te onsmakelijk om aan te willen nemen – maar verder onderzoek wees al gauw uit dat hij gelijk had. Dr. Snow had zijn doorbraak, en stond daarmee aan de basis van de moderne bestrijding van besmettelijke ziekten. Bovendien bleef Snow de rest van zijn leven uitsluitend gekookt water drinken.

Bezocht Victoria echt het ziekenhuis, en ontmoette ze daar Florence Nightingale?

Florence Nightingale was een van de bekendste personen van haar tijd. Ze was een pionier in het verbeteren van verpleging van soldaten en streed voor betere gezondheidszorg in heel Groot-Brittannië.

Nightingale werd in 1820 geboren in een gegoede familie. Toen zij opgroeide was het totaal ongebruikelijk dat een vrouw van haar afkomst zich bezighield met iets wat lijkt op werk. Toch was ze – in eerste instantie tegen de wens van haar familie in – vastbesloten om niet te trouwen en verpleegkundige te worden. Ze ging een opleiding volgen in het buitenland, en kreeg al in 1853 een leidinggevende functie in een hospitaal voor gegoede vrouwen in Londen. Een hele prestatie!

Tijdens de Krimoorlog (1853-1856) reisde Florence Nightingale achter de Britse troepen aan, om zich vol in te zetten voor de gewonde soldaten, die daar in erbarmelijk staat lagen te creperen. Zij werd zo de lieveling van de natie, en een voorbeeld voor veel jonge vrouwen.

Ook Koningin Victoria was fan van Nightingale, en wilde haar ontmoeten. Deze eerste ontmoeting vond echter niet zoals in de serie plaats in een Londens ziekenhuis, maar tijdens een audiëntie op Balmoral in 1856. De ontmoeting in de aflevering van vandaag, tijdens de choleracrisis, is dus niet historisch accuraat: Nightingale werkte toen wel in Londen, maar niet in een ziekenhuis voor cholerapatiënten. En de koningin ontmoette ze dus pas enkele jaren later.

Helaas voor de fans hebben de makers van de serie de cholera-crisis van 1853-1854 aangegrepen om afscheid te nemen van Mrs. Francatelli. En aangezien haar ontroostbare echtgenoot ook niet meer op het paleis werkt, vermoed ik dat we ook hem vandaag voor het laatst gezien hebben. Snif.

Deze aflevering vraagt om een sterk kopje thee. Tot volgende week!

Benieuwd naar de andere afleveringen? Lees dan:
VICTORIA seizoen 3 – 1: Feodora, revoluties, en Lord Palmerston
VICTORIA seizoen 3 – 2: Chartists, op de vlucht, en Francatelli
VICTORIA seizoen 3 – 3: Osborne House, opvoedingsperikelen, en de hertogin van Monmouth
VICTORIA seizoen 3 – 4: Ruzie, Cholera, en Florence Nightingale
VICTORIA seizoen 3 – 5: Ierland, Lord en Lady Palmerston en Berties leraar
VICTORIA seizoen 3 – 6: Feodora als koningin, privétekeningen, en Berties schedel
VICTORIA seizoen 3 – 7: Sophie in het nauw, afscheid van Wellington, en Palmerstons plan
VICTORIA seizoen 3 – 8: Heidi en Napoleon III, Feodora en Victoria, en Albert en zijn Great Exhibition

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Christopher Hibbert: The English: A Social History, 1066-1945 (1987).
Jerry Brotton: Great Maps (Londen 2014).
Elizabeth Langford: Victoria R.I. (1964).
Helen Rappaport: Queen Victoria – A Biographical Companion (2003).
A.N. Wilson: Victoria – A Life (2014).
Lucy Worsley: Queen Victoria – Daughter, Wife, Mother, Widow (2018).