Het lijkt zo simpel in een monarchie: Als vorst of troonopvolger trouw je op tijd met een geschikte kandidaat, waarmee je een heir en een spare krijgt; en daarmee is het voorbestaan van het koningshuis weer voor een generatie veiliggesteld. Maar zo gemakkelijk is het in de praktijk niet altijd gebleken. Zelfs niet als je maar liefst 15 kinderen hebt…

De Engelse koning Henry VIII (1491-1547) is wel het bekendste voorbeeld van de moeilijkheden die kunnen ontstaan wanneer er geen troonsopvolger is. Zelf kwam hij al als jongere zoon – en dus  als ‘reserve’ – op de troon, en had hij in eerste instantie een vrij gelukkig huwelijk met Catherina van Aragon. Tot hun verdriet bleek het krijgen van kinderen lastig, en had Catherina meerdere miskramen.

Henry greep naar nogal onorthodoxe methodes om een mannelijke opvolger te krijgen. Hij versleet daarbij nog eens vijf echtgenotes en brak en passant met de kerk van Rome. Met weinig resultaat, want zijn jongste dochter Elizabeth I werd zo wars van de hele opvolgingsheisa, dat zij besloot niet te trouwen. En zo werd de Tudordynastie één van de kortste in de Engelse geschiedenis.

Vrijheid, blijheid – maar geen troonsopvolger

Een paar eeuwen later had George III, Victoria’s grootvader, beslist geen gebrek aan erfgenamen. Zijn huwelijk met Koningin Charlotte was – hoewel gearrangeerd – gelukkig en warm. Samen kregen zij maar liefst vijftien kinderen, van wie er dertien de volwassen leeftijd bereikten. Er waren dus wel acht zonen geschikt voor de troon, en vijf reservedochters. Een hele prestatie.

Maar naast biologisch geluk heb je natuurlijk ook wat motivatie nodig om de koninklijke lijn in stand te houden. En daarbij maakte George III twee inschattingsfouten: Ten eerste negeerde hij de wensen van zijn dochters om te trouwen, waardoor zij geen potentiële reserveopvolgers konden krijgen.

Daarnaast wilde hij grip op de huwelijkskeuzes van zijn losbandige broers en zoons krijgen. Daarom liet de koning in de Royal Marriages Act van 1772 vastleggen dat prinsen en prinsessen niet zomaar met iemand konden trouwen zonder zijn toestemming. Het huwelijk zou in zo’n geval ongeldig zijn, en eventuele kinderen die uit zo’n onwettige verbintenis voortkwamen zouden geen rechten hebben op de troon.

Het idee van George III was dat de royal dukes door de wet noodgedwongen wel met een geschikte dame zouden thuiskomen. Logisch, nietwaar? Maar de meeste prinsen kozen massaal voor een andere route, die de koning even over het hoofd had gezien. Hun motto: We trouwen lekker helemaal niet! Een leventje met maîtresses was tenslotte een stuk vrijer.

De zoon die dat niet helemaal kon maken gezien zijn positie, was kroonprins George. Daarom trouwde hij in 1795 netjes met Prinses Caroline van Brunswijk, maar het echtpaar had vanaf het eerste begin een enorme hekel aan elkaar. Na snelle de komst van een dochter, 9 maanden na de huwelijksvoltrekking, hielden ze de huwelijkse plichten dus maar voor gezien. De hele toekomst van het Britse koningshuis rustte nu op Prinses Charlotte.

De jaren gingen voorbij. In 1816 was de situatie stabiel, maar wel kwetsbaar. Prinses Charlotte trouwde in dat jaar met Leopold van Saksen-Coburg-Saarfeld (die jullie kennen als Victoria’s Oom Leopold), en de het hele land hoopte op een kinderrijk gezin. Charlotte was tenslotte het enige legitieme kleinkind van de hoogbejaarde Koning George – terwijl hij in totaal wel 56 illegitieme kleinkinderen zou krijgen.

Maar ook koninklijke gezinnen zijn niet gevrijwaard van ongeluk en rampspoed. De arme Charlotte stierf bij de geboorte van haar eerste kind in 1817. Het kind, een prinsje, kwam dood ter wereld. Dood in het kraambed was doodsoorzaak nummer één voor vrouwen in het Engeland van de 18e en 19^e eeuw.

Een race naar de troon

En zo had Engeland plotseling een groot probleem: De koning was oud, de kroonprins leefde gescheiden van zijn vrouw, en verder waren er onder de broers geen kandidaten die voor wettig nageslacht hadden gezorgd. Maar nu moesten ze wel. Met tegenzin dumpten Prins William, Prins Edward en Prins Adolphus allemaal hun maîtresses met wie ze al jarenlang samenleefden, om zo een geschikte prinses te vinden in één van de kleine Duitse vorstendommen. Deze ordinaire ratrace kon rekenen op veel hoon van het Britse publiek. Ook zat uiteraard niet elke Duitse dame met geschikt bloed op de oudere prinsen te wachten.

Uiteindelijk hapten er wel een paar prinsessen toe. Dat er haast was bij de huwelijken , was wel duidelijk uit het feit dat de plechtigheden geen grote feestelijke gelegenheden werden, zoals we tegenwoordig kennen bij koninklijke bruiloften. Nee, broers Edward en William trouwden op 11 juli 1818 tijdens een bescheiden dubbelceremonie op Kew Palace.

Nu meerdere koninklijke broers getrouwd waren, was het wachten op een legitieme erfgenaam. De oudste broer in de race, William, kreeg met zijn vrouw twee kinderen, die helaas kort na de geboorte stierven. Edward, Hertog van Kent was de volgende in de rij. Hij werd in 1819 de gelukkige vader van Victoria, die niet alleen lang zou leven, maar ook de Britse monarchie zou redden van een roemloze ondergang.

Vanaf Victoria ging het de Britse dynastie gelukkig weer voor de wind. Zij en Albert kregen samen negen kinderen, die bij elkaar zorgden voor maar liefst 34 volwassen kleinkinderen, en wel 87 achterkleinkinderen! De meesten van haar afstammelingen trouwden binnen andere vorstenhuizen, en zaten niet alleen op de troon van Groot-Brittannië, maar ook van Pruisen, Denemarken, Zweden, Noorwegen, Spanje, Griekenland en Rusland.

Dus hoewel de monarchie vóór haar komst aan een zijden draadje hing, is Victoria niet alleen verantwoordelijk voor het vestigen van een stabiel en bloeiend Brits koningshuis, maar ook voor het voortbestaan van bijna alle koninklijke families in de rest van ons deel van de wereld. Daarom wordt Victoria met recht vaak de Grootmoeder van Europa genoemd.

Victoria’s plaats op de troon was beslist geen vanzelfsprekendheid, maar het gevolg van een grote voorraad koppigheid en een flinke dosis pech voor de één, en mazzel voor de ander. Maar bovenal tonen de Georgian erfperikelen aan, dat ook machtige vorstenhuizen heel kwetsbaar kunnen zijn.

Het is weer tijd voor mijn gebruikelijke kopje thee. Ik heb laatst van mijn vader een heerlijke Ceylon Orange Pekoe van Fortnum & Mason cadeau gekregen!