Zelfs op vakantie kan ik het niet laten om uit te zoeken wat er aan ‘Victoriaanse’ wetenswaardigheden in de buurt te vinden zijn. En ons vakantiepark van een paar weken geleden lag vlakbij het plaatsje Nuenen. Dit dorp speelde een bijzondere rol in het leven en werk van niemand minder dan Vincent van Gogh (1853-1890). In Nuenen bevindt zich dan ook een bescheiden, maar buitengewoon boeiend Van Gogh-museum: Het Vincentre. Tijdens mijn bezoek aan de vaste tentoonstelling ontdekte ik veel over de man achter de indringende zelfportretten, en diens band met de Nuenenaren.

Vincent van Gogh werd geboren op 30 maart in 1853 in het Brabantse Zundert. Hij was de oudste van zes kinderen in een domineesgezin. In zijn jeugd zou hij drie verschillende scholen bezoeken, maar maakte uiteindelijk geen opleiding af. Echt thuis zou Van Gogh zich nergens voelen. Na zijn schooltijd gaat de jonge Van Gogh aan de slag bij de kunsthandel van zijn ‘Oom Cent’ (ook Vincent), en reist daarvoor enkele jaren op en neer tussen filialen in Brussel, Londen en Parijs. Daar neemt hij de tijd om de beste musea te bezoeken, en komt zo oog in oog met de kunst die zijn leven zou gaan beheersen.

Kennismaken met een rusteloos buitenbeentje

Ondanks deze op het oog spannende loopbaan in de kunstwereld zou het Vincent nooit echt voor de wind gaan. Hij blijft rusteloos, in zichzelf gekeerd, en toont zich onbehouwen naar andere mensen. Uiteindelijk blijkt zijn werk in de kunsthandel dan ook keer op keer niet houdbaar. Ook een studie theologie komt niet echt van de grond. Van Goghs ongelukkige levenswandel in zowel zijn werk als de liefde drijven hem uiteindelijk in de richting van het kunstenaarsbestaan, het geloof – en helaas ook richting regelmatig terugkerende depressies.

Na vele omzwervingen door Nederland en België keert het eeuwige buitenbeentje eind 1883 terug naar Brabant. Van Gogh trekt in bij zijn ouders in Nuenen, waar zijn oude vader inmiddels dorpspredikant is. Echt geluk vindt Vincent ook hier niet: De band met zijn familie is hecht maar ook moeizaam. Een opbloeiende liefde met Margot Begemann, de dochter van de buren, wordt door haar familieleden afgekeurd, waarna zij een zelfmoordpoging doet. Van Gogh is uiteraard erg getroffen door de hele episode.

Ondanks deze tragiek vormt de tijd in Nuenen een vruchtbare periode voor de nog beginnend kunstenaar. Van Gogh vereenzelvigt zich met de arme boerenbevolking, en legt in een razend tempo het sobere decor van hun ruige bestaan vast.

Kort na zijn vaders dood in 1885 brengt Van Gogh zijn innerlijke somberheid samen met de armoede die hij voor zijn ogen ziet, in zijn eerste meesterwerk De Aardappeleters. In het museum is er dan ook ruime aandacht voor het ontstaan van dit werk. We ontmoeten de familie De Groot; het gezin dat model heeft gestaan voor het schilderij, en we zien welke stappen de schilder doorliep om de rauwheid van het Brabantse bestaan goed op het doek vast te kunnen leggen. Deze gedetailleerde behandeling van het beroemde schilderij vond ik zelf erg boeiend.

Niet dat de dorpelingen en boeren overigens zo stonden te springen om – betaald – voor Van Gogh te poseren. Kunst was voor de arme bevolking nu eenmaal een ver-van-mijn-bed-show, en uit brieffragmenten van onder andere zijn broer, zijn leraar, de toenmalige bevolking van Nuenen én nota bene zijn eigen moeder komt Van Gogh wederom over als een moeilijk mens. Hij was humeurig, opvliegend, excentriek, onverbeterlijk en in zichzelf gekeerd. Tegelijkertijd stond hij – juist als onconventionele figuur – bekend om zijn vrijgevigheid.

Toch was de eeuwige driftkikker dan weer opvallend geduldig met kinderen. In het museum kunnen we naar geluidsfragmenten uit de jaren 1960 luisteren, waarin twee hoogbejaarde mannen herinneringen ophalen aan Vincent in Nuenen, toen zij zelf nog kind waren. Het brengt de in onze tijd vermaarde kunstschilder bijzonder nabij.

Vincent in Nuenen

Museum Vincentre maakt uitgebreid gebruik van verschillende vormen van multimedia. Als zelfverklaard ‘ouderwets’ museumbezoeker vond ik dat ditmaal helemaal niet storend, maar zelfs een toevoeging aan het verhaal dat het museum wil vertellen. Een hele prestatie!

De film die ten gunste van het museum gemaakt is, is zeer informatief en onderhoudend, en is eigenlijk een must om je museumbezoek mee te beginnen. Zo zie je tijdens je tocht door het museum niets over het hoofd. De geluidsfragmenten van mensen die Van Gogh ontmoet hebben, voorgelezen brieven, en geanimeerde foto’s van vrienden en familie geven het gevoel dat Van Goghs tijd in Nuenen eigenlijk nog heel dicht bij de onze ligt. Ze tonen eveneens dat Vincent van Gogh niet alleen de inmiddels geprezen kunstenaar met een naar hem vernoemd museum in Amsterdam is, maar óók een eenvoudige, getroebleerde Brabander die met zijn voeten in de klei stond.

Wat het museum niet toont – en dat is eigenlijk niet zo gek – zijn originele werken van Van Gogh. Deze zijn ongetwijfeld te kostbaar om in een dorpsmuseum aan de muur te hangen. In plaats daarvan kiest het museum ook niet voor precieze replica’s, maar eerder voor grote afdrukken van zijn Brabantse werken op glas, steen of doek. Zo maken we kennis met Van Goghs scènes, en – via slimme uitsneden – met de techniek en opbouw van zijn werken. Een mooie oplossing voor een toch wel pregnant probleem in een Van Gogh-museum!

Toch hangen er ook enkele originelen die niet van Vincent van Gogh zelf afkomstig zijn. Van Gogh schilderde in Nuenen namelijk met een groepje vrienden, en gaf ook her en der schilderles. Het leuke is dat hij deze groep amateurkunstenaars blijkbaar echt op hun creatieve en menselijke eigenschappen heeft uitgekozen, want zij kwamen uit alle lagen van de bevolking. Zo waren er onder andere Willem van de Wakker (1859-1927), die telegrafist was, en Antoon Hermans, die goudsmid was. Persoonlijk vond ik de werken van Anton Kerssemakers (1846-1924), oorspronkelijk leerlooier, erg mooi. Een replica van zijn Boslaantje in Gestel zou ik graag in huis hangen.

Het leuke is dat de tentoonstelling buiten het museum eigenlijk gewoon doorgaat. Zo zijn er een heel aantal wandel- en fietsroutes in en om Nuenen, die je langs plekken voeren die Van Gogh op het doek vereeuwigd heeft. Zelf namen we alleen een kijkje aan de overkant van de straat, waar het ouderlijk huis van Vincent van Gogh, en Nune Ville, het huis van zijn geliefde buurmeisje Margot staan. Helaas is het woonhuis niet te bezichtigen, want het is in particulier bezit. Een bordje verzoekt dringend om niet aan te bellen. Nune Ville is wel te bezoeken, op een beperkt aantal tijdstippen. Naast het ouderlijk huis voeren het erf en een klein paadje ons naar een van de uitzichtpunten voor één van Vincents werken. Bijzonder om te beseffen dat Van Gogh hier zo’n 137 jaar geleden zelf stond te schilderen.

Ons spontane bezoek aan het Vincentre heeft me het werk van Van Gogh meer doen waarderen. Zijn hang naar het zware buitenleven, zijn kunstzinnige stappen in kleurgebruik en toets, en het ontstaan van De Aardappeleters vond ik boeiende onderwerpen om meer over te weten te komen. Van Goghs tijd in Nuenen vormt een mooie, belangrijke opmaat naar zijn latere ‘Franse’ periode, die wellicht meer bekendheid geniet. Alle reden dus om dagje naar Nuenen te plannen, voor wie het nog niet gezien heeft. Ik geniet ondertussen na met…

…een kopje kruidenthee.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
https://www.visitbrabant.com/nl/locaties/2065514626/vincentre
https://www.vangoghbrabant.com/nl/home/nuenen
https://www.salonnuneville.nl/
NN: Op pad met Vincent – Fiets en wandelroutes door het prachtige ‘openluchtmuseum’ Van Gogh Village Nuenen. (Te verkrijgen in het Vincentre).
Vincent van Gogh op Wikipedia.org [EN] [NL]