Zonder het te weten hebben veel mensen een Victoriaans attribuut in huis. Namelijk de 3D virtual reality-bril die een tijdje geleden bij Albert Heijn te krijgen was in het kader van een dinoplaatjes-actie.  Even graven of je hem nog kunt vinden! 3D-afbeeldingen lijken misschien hypermodern, maar feitelijk zijn ze nog ouder dan de uitvinding van de fotografie. En met de komst van de fotografie werd het bekijken van 3D-foto’s zelfs een enorme rage. Dus pak die dinokijker erbij en neem een rechtstreekse blik in de Victoriaanse tijd!

AH-dinokijker met Victoriaanse stereofoto op mijn smartphone.

De dinokijker werkt door op je smartphone een app te downloaden, waarop je twee filmpjes naast elkaar ziet. Door middel van de kijker worden deze filmpjes dan tot één 3D / virtual reality beeld ‘gemaakt’. Dit is in feite niets anders dan het principe van de stereoscopie, al uitgevonden in 1838.

London panorama towards St Paul’s taken from above Parliament by B. K. (1860’s-1870’s) © National Museums Scotland.

Bij stereoscopie heb je een kartonnetje of dia met daarop twee bijna identieke afbeeldingen naast elkaar, die ieder nét via een iets andere hoek gefotografeerd zijn. Dit wordt een stereofoto of stereocard genoemd. Het verschil in hoek is precies het verschil in waarneming tussen je linker– en je rechteroog. De stereocard dien je te bekijken met een speciale kijker of bril, de stereoscoop. Deze zorgt ervoor dat je linker -en rechteroog ieder apart naar één van beide plaatjes kijken. Je brein maakt van deze waarneming een 3D-beeld.

Zeker na de uitvinding van de fotografie werd stereoscopie een ware hype. Tegenwoordig zijn wij gewend aan een overload aan beeldmateriaal, maar in de Victoriaanse tijd waren (levensechte) afbeeldingen nog heel bijzonder. Voor het eerst konden mensen beelden van verre landen bekijken alsof ze daar echt zelf aanwezig waren. De wereld ver weg kwam langzaam dichterbij, zoals taferelen uit Afrika, India of Egyptische piramides. Er bestaan stereocards met alledaagse taferelen, landschappen, architectuur en vreemde volken. Daarnaast waren beroemdheden of eigentijdse grapjes ook populaire genres. (En zoals het de mens ook toen al eigen was, was er overigens ook al snel een markt voor meer ‘pikante’ plaatjes.)

Het leuke aan stereoscopie is dat er ontzettend veel cards gemaakt en bewaard gebleven zijn. Op deze manier kunnen we ook nu nog veel leren van de Victoriaanse tijd. Wat vond men toen bijzonder, mooi of grappig? Samen stereocards bekijken was vaak ook echt een gezellig samenzijn. Gedurende de 19^e eeuw werd het voor de middenklasse mogelijk om stereofoto’s te kopen, of om een stereoscoop met een set platen te huren. Men ging dan echt met vrienden en familie om tafel zitten om samen naar de afbeeldingen te kijken. De stereofoto’s werden aandachtig bekeken, er werd gelachen en gediscussieerd. Het lijkt me heel gezellig om daarbij aanwezig te zijn geweest.

Een gezellig avondje stereofoto’s kijken.
Company of ladies watching stereoscopic photographs door Jacob Spoel (vóór 1868). Via Wikimedia Commons.

Hoe kun jij nu makkelijk stereocards bekijken? Je kunt het direct proberen door dit blogbericht op je smartphone te bekijken, de ingevoegde stereoafbeeldingen in liggende stand beeldvullend te maken, en vervolgens je smartphone in de dinokijker te steken. Taadaa! Daar sta je opeens op een Victoriaanse brug in 1860! Natuurlijk kun je ook de plaatjes op het juiste formaat uitprinten en dan achterin de dinokijker vasthouden. Hoe dan ook: Victoriaanse 3D-plaatjes op je smartphone in je VR-bril bewonderen – hoe steampunk is dat!

Glasgow Bridge (1860-1870). © National Museums Scotland.

Heb je geen dinokijker? Dan kun je ook vrij makkelijk aan een stereoscoop komen. Vaak voldoen kartonnen VR-brillen al (bijvoorbeeld op Marktplaats te koop voor enkele euro’s). Je kunt ook gaan voor een supercoole versie die Dr. Brian May heeft ontworpen. Komt die naam je bekend voor? Inderdaad, de gitarist van Queen heeft naast een muzikale gave ook nog vele andere talenten. Zo is hij een bekend verzamelaar van stereofoto’s en is zeer betrokken bij The London Stereoscopic Company. En hij heeft dus meerdere stereo viewers ontworpen. Je kunt kiezen uit een grotere of een kleinere variant.

Verder kun je je hart ophalen met een heleboel mooie stereofoto’s in de collectie van National Museums of Scotland. Je kunt bijvoorbeeld zoeken op stereocard woman en dan krijg je onderstaande grap over de horrors van de crinoline, haha!

Een omnibus betreden is lastig met een crinoline aan.
New Omnibus Regulation (ca. 1861). © National Museums Scotland.

It’s time to stick the kettle on. Ceylon met melk, deze keer.