Leuk, dat steampunk. Je hoort er tegenwoordig steeds meer van. Maar wat is het nou eigenlijk voor iets, en wat moet een rechtgeaarde neo-Victoriaan ermee? Vandaag speelt mijn man, Mr. W. voor gastblogger en legt hij uit wat er zo interessant is aan steampunk. Wat vindt hij als historicus van deze elegante vorm van geschiedsvervalsing?

Steampunk is een 21^ste eeuwse stijlvorm die voortborduurt op de mode, elegantie en idealen van de 19^e eeuw. Het beperkt zich niet alleen tot een bepaalde manier van kleden, maar de invloed ervan laat zich ook zien in allerlei vormen van literatuur, film, games en zelfs muziek.

Oorspronkelijk is het een specifiek genre in de wereld van science fiction, en de naam is dan ook afgeleid van het eerdere populaire genre cyberpunk. Cyberpunk speelt zich vaak af in de nabije, beetje druilerige toekomst, waarin supersonische technologische ontwikkelingen ons leven hebben versimpeld. Tegelijkertijd worden diezelfde technische snufjes gebruikt door tirannen (dictators, veiligheidsdiensten, multinationals, of, waarom ook niet…robots) om een in-slaap-gesukkelde mensheid te bestieren. Het is dan meestal aan een groepje rebelse whizzkids met hun toetsenborden en stoere zwarte jassen om via de digitale snelweg te vechten voor onze vrijheid.

Klinkt bekend? Precies; de filmserie van The Matrix is veruit het bekendste voorbeeld van cyberpunk. Of denk bijvoorbeeld aan de populaire film V for Vendetta.

Science fiction op stoomkracht

Maar wat heeft zulk computergedoe nou te maken met de pracht en praal van de victoriaanse tijd? Nou, in het geval van steampunk gaat het nog steeds om fantasievolle werelden die draaien om techniek, maar in plaats van futuristische digitale technieken worden deze verhalen aangedreven door stoomkracht.

De meesten van jullie hebben vast wel eens gehoord van de verhalen van de 19^e -eeuwse schrijver Jules Verne, zoals Twintigduizend Mijlen Onder Zee en Een Reis Naar Het Centrum Van De Aarde. Hartstikke vernieuwend en visionair voor die tijd, rond de jaren 1850-1870. En misschien wel veel romantischer dan al dat geram op toetsenborden.

Stel je nu eens voor dat de wereld van Jules Verne nog springlevend zou zijn: Een nog onvolledig ontdekte aardbol, waar heldhaftige gentlemen en uitvinders hun leven wagen in sierlijke duikboten en ingewikkelde mechanische vliegmachines. Een toekomst waarin de techniek van stoom en kolen en de kunst van het brievenschrijven nooit vervangen zijn door onze werkelijkheid van benzine en Facebook. Dát is dus precies steampunk.

Zelf snap ik de aantrekkingskracht van steampunk echt meteen. Wat is er nou spannender dan een futuristische versie van vroeger, waar het even niet gaat om wat realistisch of haalbaar is, maar waar wetenschap nog allerlei bizarre kanten op kan? Steampunk ademt het toverachtige optimisme van de victoriaanse tijd; een tijd waarin technische vooruitgang vele male sneller ging dan nu, en waarbij je je deze week nog helemaal niet kon voorstellen wat voor wonderbaarlijke zaken misschien wel volgende week zouden zijn uitgevonden. Koppel daaraan de heerlijke romantiek en deftige kneuterigheid van de victoriaanse moraal, en je hebt alle ingrediënten voor een spannend verhaal met schitterende locaties en onwaarschijnlijke helden.

Steampunk is in!

Ook enthousiast? Je bent niet de enige. Vanuit de boekenwereld heeft het genre steampunk zich langzamerhand steeds meer verspreid naar andere media. Denk bijvoorbeeld aan bekende films als Wild Wild West, The League of Extraordinary Gentlemen en sommige versies van Sherlock Holmes (2010). Maar was het je al eens opgevallen dat ook Disney’s Atlantis, The Golden Compass en Sweeney Todd dankbaar gebruik maken van populaire steampunkelementen?

Daarnaast zijn computerspellen bij uitstek geschikt voor verhalen die een complete steampunk-ervaring bieden, van vluchten met fantasievolle zeppelins tot spannende politieke intriges aan keizerlijke hoven. In spellen zoals The Order: 1886, Dishonored en Assassin’s Creed: Syndicate krijgen spelers de kans om zich onder te dompelen in een bijzonder breed en gevarieerd scala aan toekomstdromen, die allemaal achterom kijken naar de victoriaanse tijd.

Het zijn juist deze laatste twee media – films en games – die een hele nieuwe generatie kennis hebben laten maken met de sfeervolle stijl van de 19^e eeuw, en de wereld van Jules Verne een nieuw en creatief leven hebben ingeblazen. En ik ben natuurlijk altijd voor een groeiende interesse in de geschiedenis van welk tijdperk dan ook.

Het leuke is ook dat deze toegenomen populariteit van de ‘gefantaseerde’ victoriaanse tijd heeft geleid tot de opkomst van een nieuwe kledingstijl. De term steampunk is in modern taalgebruik bijna synoniem geworden met de bekende kostuums. Lange zwierige jassen en jurken, stijlvolle gilets en korsetten, ascots en vlinderdasjes, stoere laarzen, hoge hoeden, complexe uurwerken, imposante rijen metalen knopen, borduurwerk en kanten franje; steampunk is de elegante mode van de lange 19^e eeuw gecombineerd met een 21^ste-eeuws gevoel voor fantasie, avontuur en sensualiteit. Met een flinke knipoog!

Een beetje geschiedsvervalsing is typisch victoriaans

Misschien klinkt steampunk een beetje overdreven en komisch. Iedere victoriaan zou immers zeggen dat het absoluut niet de bedoeling kan zijn om een sexy korset boven je kleding te dragen waardoor iedereen zich aan je looks kan vergapen; en het is een al bijna even onzalig idee dat een gentleman met hoge hoed en morning coat zich ooit zou laten verleiden tot een duel hoog in de lucht. By George, what folly!

Het lijkt misschien zonde om zoveel tijd en aandacht te besteden aan een gefantaseerd ideaalbeeld van vroegere tijden die op zichzelf al boeiend genoeg zijn. Toch is geschiedenis als fenomeen op zich altijd rijk en veelzijdig genoeg om telkens weer opnieuw uitgevonden te worden! De Victorianen deden zelf niet anders, bijvoorbeeld als het gaat om de heldendaden van de fictieve ridder Ivanhoe en het romantisch nabootsen van de macht en stijl van het Romeinse Rijk. Dromen mag altijd, blijkt maar weer.

Uiteindelijk is het misschien wel het belangrijkste dat we niet alleen vooruitkijken naar wat allemaal nog komen gaat, maar vooral om op wat voor manier dan ook met liefde en belangstelling terug te kijken naar ons mooie verleden. Waar de twee samenkomen kan alleen maar een nog mooier visioen van de toekomst ontstaan.

Volgens mij heeft Josephine net een kopje thee gezet. Ik doe mee.

---

Mr. W. is historicus met een specialisatie in Oude Geschiedenis en met een bijzondere interesse in Alles.