Nep kan ook heel leuk zijn. Op Marktplaats zag ik een tijdje geleden twee – ahum – ‘victoriaanse’ schilderijtjes. Ik vond ze erg mooi om te zien, en aangezien de vraagprijs laag was, heb ik ze gekocht. Bij aankomst bleken de lijstjes zoals te verwachten viel niet victoriaans, en ze bevatten een goedkope, moderne print. Maar wel van één van de mooiste schilderijen die ik ken! En wel van het Franse keizerlijk hof…

Thuis zijn wij in de gang al een tijdje bezig om een ‘galerij’ aan te leggen; een klassieke parade van schilderijen en prenten, en dan het liefste van boven tot onder behangen met allerlei persoonlijke foto’s en antieke prenten. Lekker druk, maar het voordeel is dat de woonkamer rustig blijft. De galerij is al heel lang work-in-progress, en mijn kleine gekochte ‘schilderijtjes’ moeten er een plaats in krijgen.

De lijstjes om de prenten vond ik elegant, ook al zijn ze dan niet victoriaans. Maar het ging me zeker ook om de afbeeldingen zelf. Het zijn twee uitsnedes uit één schilderij, namelijk “Keizerin Eugénie omringd door haar hofdames” door de befaamde portretkunstenaar Franz Xaver Winterhalter, uit 1855. De keizerin gaf opdracht tot maken van het doek in januari 1855, en het was de bedoeling dat het Franse koningshuis hiermee eventjes liet zien dat het een waardig en grandioos hof had. Wel zo handig in een tijd waarin de Fransen hun vorsten net zo makkelijk weer wegdeden.

Wat is er allemaal op dit prachtige doek te zien? Als eerste natuurlijk de personen, waaronder keizerin Eugénie van Frankrijk, gemalin van keizer Napoleon III (een neefje van…), met haar hofdames. Mag ik aan u voorstellen, van links naar rechts: Anne, Prinses van Essling (in roze, zij was de belangrijkste hofdame); Jane, Barones van Pierres (met blauwe linten); Louise, Burggravin van Lezay-Marnésia (met waaier); Keizerin Eugénie (met grote paarse strik); Pauline, Hertogin van Bassano (de belangrijkste oudere hofdame); Adrienne, Gravin van Montebello (in groen); Anne, Barones de Malaret (in geel); Emily, Markiezin de Las Marismas (met rozen) en Anne Eve, Markiezin de la Tour-Maubourg (in paars).

De belangrijkste hofdames zitten dus om de keizerin heen, die zelf net een beetje hoger zit dan alle andere dames. Op het eerste gezicht lijkt het hier te gaan om een parade van de prachtigste stoffen, ensembles en kapsels – en dat is het natuurlijk ook. Winterhalter was de favoriete schilder van de Franse keizerin, en hij gebruikte deze kans dan ook om de prachtige crinolines met hun stoffen als zijde, kant, tulle en mousseline op hun mooist weer te geven. Keizerin Eugenie was hét modevoorbeeld van haar tijd, en als je dit schilderij ziet is dat niet verwonderlijk. Koningin Victoria was zelfs een beetje jaloers op het stijlgevoel van haar Franse collega…

De kapsels laten een mengeling zien van de geliefde pijpenkrullen, in de mode vanaf de late jaren 1840 en een ‘opgebold’ kapsel met scheiding in het midden, wat populair werd in de jaren 1850.

Op het schilderij zijn ook een natuurlijke setting en veel bloemen te zien, die elk hun eigen betekenis hebben. Uiteraard zitten de dames in een natuurlijke omgeving, wat hun eenvoud symboliseert. Niet zo goed gelukt, denk ik zelf. Maar wel geslaagd is het bosje kamperfoelie, dat Eugénie aanbiedt aan de prinses van Essling als teken van vriendschap. Ook zijn er de seringen in het haar van de keizerin, die symbool staan voor de lente en de jeugd. De rozen op de voorgrond kunnen staan voor liefde en schoonheid.

Geen bescheiden schilderij

Aan dit schilderij kun je je blijven vergapen – dus bescheiden is het zeker niet, zou je zeggen. Ook de eerste recensenten (die nota bene te maken hadden met censuur), vonden het veel te pompeus en nietszeggend. Allemaal opgeblazen crinolines zonder inhoud, zo zei één van de criticasters. En de schilder zou meer aandacht hebben gehad voor de jurken dan voor de dames die ze droegen. Toch was het schilderij wel degelijk populair bij het grote publiek.

Tegelijkertijd is het interessant om te beseffen, dat er ook een boodschap van bescheidenheid in het schilderij zit, en wel in de persoon van Eugénie zelf. Zij draagt als enige geen sierraden, en wil hiermee haar superieure eenvoud laten zien. Hiermee symboliseert de schilder een gebeurtenis van enkele jaren eerder, waarbij Eugénie als bruid van de keizer een duur sierraad had geweigerd, opdat het geld beter in scholen voor kinderen gestoken kon worden. Een sympathieke daad, die haar ongetwijfeld populariteit opleverde.

Leuk, hè? Wat je allemaal niet uit een prachtig schilderij kunt halen. Keizerin Eugnénie heeft een grote bijdrage geleverd aan de glamour en keizerlijke geloofwaardigheid van het Franse hof. Zij gold als één van de mooiste vrouwen van haar tijd. Dat vond ook de Franse keizer. Daarom sluit ik graag af met een anekdote over Eugénie:

Prins Louis Napoleon ontmoete haar in 1849, toen zij net 23 was en hij net geen 41. Hij probeerde de adellijke Spaanse eerst te versieren, maar zij besefte dat haar maagdelijkheid meer waard was dan een avontuurtje met de kroonprins. Op zijn vraag “Wat is de weg naar je hart?”, antwoordde zij koket: “Hij loopt door de kapel, Sire.” Zo trouwden de twee, en werd Eugénie uiteindelijk keizerin van Frankrijk.

Na zo’n leuk verhaaltje neem ik tijd voor een bloemige thee.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:

Karine Huguenaud en Marie de Bruchard: The Empress Eugénie Surrounded By Her Ladies In Waiting (2005/2016) op Napoleon.org.
C.W. Cunnington: English Women’s Clothing in the Nineteenth Century (Dover 1990, herdruk uit 1937).
L’Impératrice Eugénie entourée de ses dames d’honneur op Wikipedia.org.
Eugénie de Montijo op Wikipedia.org.