“A picture is worth more than a thousand words.” Helemaal waar, natuurlijk; maar dat wil gelukkig niet zeggen dat er een mooie afbeelding niet een heleboel waardevols te schrijven valt. Daarom is mijn goede voornemen voor 2019 om jullie de 19^e eeuw voor te stellen aan de hand van mooie plaatjes. Vandaag begin ik met een schilderij uit het oudste jaar van de eeuw: 1800.

Wij hebben misschien de smartphone voor het maken gemakkelijke kiekjes, maar in die tijd werden er een veelvoud aan prachtige schilderijen gemaakt. Sommige zijn erg bekend, en andere juist weer helemaal niet niet. Maar allemaal hebben ze prachtige en verrassende verhalen te vertellen: Over beroemde en vergeten mensen, over bijzondere gebeurtenissen of alledaagse situaties.

Meer ruimte voor emotie

Wie het geluk heeft gehad om op school les te krijgen over literatuur en kunst (ikzelf), en wie daarbij ook daadwerkelijk heeft opgelet (geen commentaar…), weet dat de kunstwereld rond 1800 in de ban was van de romantiek. Na een lange tijd waarin men nadrukkelijk de verlichting van de mens als verstandig wezen nastreefde, ontstond er een tegenbeweging die terug wilde naar een tijd waarin er meer ruimte was voor het gevoel, voor een emotionele benadering van het leven. Deze kunstenaars zochten naar een band met de wilde natuur – niet alleen om ons heen, maar ook in onszelf.

An Iron Foundry by Moonlight, door Abraham Pether (1800) [Publiek domein].

Dit schilderij, An Iron Foundry by Moonlight door Abraham Pether (1756-1812) is daar een mooi voorbeeld van. Wat is er zoal te zien? Een weids landschap bij nacht, met daarin een verloren visser in z’n bootje; en een eenzame man die vanaf de kade staat toe te kijken terwijl een uitslaande brand een ijzergieterij in lichterlaaien zet. Het moment wordt gevangen door de volle maan, die net achter de wolken verschijnt. Op de achtergrond zien we de verlichte omtrek van een oude kasteelruïne.

Sowieso typisch voor romantische schilders is het gebruik van niet één, maar een dubbele lichtbron. De uitslaande brand in de oven achter de heuvel heeft een functie; samen met de maan heeft de schilder zo de kans om twee lichtpunten in zijn werk te creëren. Zo kan hij ondanks de donkere nacht toch nog heel veel op een ‘natuurlijke’ manier te laten zien. Mooi gedaan! De Britse schilder kreeg van zijn tijdgenoten niet voor niets de bijnaam “Moonlight Pether”.

Een pijnlijke boodschap?

Een mooi, sfeervol tafereel, dus. Maar in een romantisch schilderij als dit zit vaak een heleboel symboliek verstopt. In dit geval een aantal tegenstellingen: De maan en het vuur verlichten allebei het landschap, maar waar het maanlicht de kalme en eeuwige natuur vertegenwoordigt, is het door mensen aangelegde vuur kort en fel, onbedwingbaar, en uiteindelijk verwoestend. De kleine menselijke figuren in het grote landschap staan er hoe dan ook machteloos bij; het lijkt te laat om nog iets aan de situatie te veranderen.

Bijna om de vinger nog eens op de zere plek te leggen prijkt aan de horizon de hoge ruïnes van het vervallen kasteel. Wie was de heer die er ooit gewoond moet hebben, en hoe lang zou het er al zo bijliggen? Ook de moderne ijzergieterij zal misschien niet meer te redden zijn. Boodschap: Wat de mens ook in z’n hoofd haalt, alles wat we maken vergaat een keer. Alles wat dan overblijft zijn de brokstukken, het landschap, en het licht van de maan.

Afgezien van de boodschap, blijft voor de Romantici een belangrijke vraag: Wat voel je erbij? Het geheel levert misschien geen vrolijke boodschap op. Maar aan de andere kant geeft het schilderij wel iets om over na te denken. Behalve het ongemakkelijke gevoel van eindigheid, zit er eigenlijk ook wel een geruststellend idee in. Als alles wat we doen ooit een keer voorbij gaat, is er ook minder reden om je er onterecht heel veel zorgen om te maken. Het is alsof de schilder met het vredige licht van de maan wil zeggen: Het komt allemaal wel goed.

Een soort 19^e-eeuwse oefening in mindfulness, eigenlijk. De twee figuren op het schilderij lijken zich in ieder geval niet erg druk te maken.

Zin in nog meer romantische schilderijen? Lees dan eens mijn blog over de tentoonstelling ‘Romantiek in het Noorden’, die vorig jaar te zien was.

Iemand trek in thee?

Oh, nog even dit: Er zijn interessante ontwikkelingen op het gebied van de Geschiedenis Online Prijs 2019! Volgens de officiële tussenstand staat My inner Victorian ergens in de Top 20 van de lijst met kandidaten. Maar op welke plaats is nog niet bekend… Wil jij op me stemmen? Ga dan gauw naar de Geschiedenis Online Prijs. Stemmen kan nog tot 31 januari. Alvast bedankt voor alle steun!