Laatst keek ik Love and Friendship, de verfilming van Jane Austens korte roman Lady Susan. Ik bleef rond de 22^e minuut hangen, om eens heel precies te kijken naar de brief die Lady De Courcy ontving. Want ik vroeg me dus af: Hoe werden brieven in de 19^e eeuw gevouwen, en waarom gebruikte men geen envelop? Ik ging, zoals jullie van mij gewend zijn, op onderzoek uit. En vandaag laat ik zien hoe je ook je eigen brieven stijlvol en historisch correct kunt vouwen.

Ik had het me eerlijk gezegd al eens eerder afgevraagd tijdens het kijken van Jane Austen-films: Hoe maakten de dames en heren zulke prachtige elegante brieven, met óf zonder zegel? Stiekem vind ik het veel mooier dan onze saaie enveloppen met likrand.

Een lange brief op zo min mogelijk papier

In de tijd van Jane Austen en aan het begin van de victoriaanse tijd bestonden er wel handgemaakte enveloppen, maar de meeste mensen vouwden hun brieven. Je kon dus maar één kant van het papier beschrijven,  want het adres kwam op de achterkant. De reden hiervoor waren de hoge kosten voor het versturen van een brief. Elk velletje werd berekend, en een envelop betekende een extra vel. Geen wonder dus, dat mensen die op de kleintjes moesten letten, graag zo veel mogelijk brief op één kantje kwijt wilden.

In de romans van Jane Austen wordt dit ook genoemd: Bijvoorbeeld in het geval van de kwebbelende Hetty Bates, die een brief van Jane Fairfax wil voorlezen. Dier brieven zijn meestal cross written, dat betekent dat er kruislings in twee richtingen over het papier geschreven is om op één kantje zo veel mogelijk verhaal te kunnen vertellen. Maar het is wel moeilijk leesbaar:

“[B]ut, first of all, I really must, in justice to Jane, apologise for her writing so short a letter—only two pages you see—hardly two—and in general she fills the whole paper and crosses half. My mother often wonders that I can make it out so well. She often says, when the letter is first opened, ‘Well, Hetty, now I think you will be put to it to make out all that checker-work’—don’t you, ma’am?—And then I tell her, I am sure she would contrive to make it out herself, if she had nobody to do it for her” (Emma, hoofdstuk 19, vetgedrukt door My inner Victorian.)

Goedkoper post versturen in de victoriaanse tijd

Vanaf 1838 gingen de posttarieven omlaag en werd een brief versturen goedkoper. Bovendien kwamen er in de jaren 1840 goedkope, machinaal gemaakte enveloppen op de markt. Het werd nu dus gemakkelijker om meerdere velletjes te versturen, én de velletjes dankzij de envelop aan beide kanten te beschrijven.

Was communicatie per brief al belangrijk in de Regency-periode, dan werd er in de victoriaanse tijd nog veel meer geschreven en verstuurd. Dit kwam ook door de komst van de postzegel van 1 penny. Het was voor de posterijen wel zo prettig om te weten dat de porto door de verstuurder vooraf betaald was. Want vóór de komst van de postzegel namen de posterijen een financieel risico, omdat de ontvanger moest betalen voor de brief. En wat nu, als die dat niet deed? Door de veranderingen in het postenwezen gingen zowel de verstuurders als de bezorgers erop vooruit.

Overigens hebben al deze ontwikkelingen gezorgd voor de opkomst van (goedkope) ansichtkaarten, zoals eerst de Valentijnskaart, gevolgd door de kerstkaart!

Op een gegeven moment waren cross lines in brieven dus niet meer nodig, maar soms deden mensen het nog wel uit zuinigheid. Zoals bijvoorbeeld de latere Mrs. Isabella Beeton, die in 1855 hele kantjes cross written schreef naar haar verloofde Samuel Beeton. Ze verexcuseerde zich hiervoor, maar ze ging er wel mee door. Er is niet bekend, wat Sam daarvan vond. Interessant is wel, dat Isabella’s zuinigheid later goed van pas kwam bij hun krappe huishoudbudget en bij haar adviezen voor jonge huisvrouwen in Beeton’s Book of Household Management (1861).

Overigens vond niet iedereen het geslaagd dat mensen zelfs met de verlaagde posttarieven nog zo zuinigjes met papier omgingen dat ze de ontvanger van een brief met cross lines opzadelden. Zo stelt een handleiding over brieven schrijven uit 1873:

“There is […], no excuse for writing cross lines either on the margin of your sheet, or over the lines of your letter on the regular rulings. These cross lines deform your letter and add very much to the difficulty of reading it. [N]o letter, whether of a business or social character, should be thus deformed. […] Ladies still continue the practice to some extent in their correspondence with each other. But, generally, the person receiving a letter thus disfigured regards it with disfavor, if not with disgust. It now appears like an affectation of economy, or of real economy bordering on stinginess or poverty. It is, to say the least against it that can be said, in very bad taste.”

Een Regency-brief vouwen en verzegelen

Maar zo ver was het in Jane Austens tijd natuurlijk nog niet. Zij schreef zelf regelmatig brieven die cross written waren. In huize Austen ging er veel geld op aan papier, inkt en ganzenveren om mee te schrijven, en het geheel was dus een kostbare aangelegenheid. Hieronder een voorbeeld van een cross written brief door Jane Austen zelf, waarbij ze ook handig gebruik heeft gemaakt van de dichtgevouwen flapjes van haar brief:

Maar nu is het tijd om het zelf te proberen! Hieronder laat ik twee manieren zien waarop een Regency-brief gevouwen kon worden. Er waren meerdere methoden, en iedereen zal wel zijn of haar favoriet hebben gehad. Ik laat een voorbeeld zien van een brief die niet verzegeld hoefde te worden, en één met een noodzakelijk zegel. Mijn voorbeelden zijn aan de hand van een modern A4-formaat.

Methode 1 – zegel noodzakelijk

Leg de brief in verticale positie, zoals hij ook geschreven en gelezen wordt. Vouw lijn 1 naar binnen, op is ongeveer op 7,5 centimeter van de rand. Vouw vervolgens lijn 2 naar binnen, zodat de brief nu helemaal over de breedte dichtgevouwen is en de twee zijden elkaar net in het midden raken.

Vouw nu achtereenvolgens lijn 3 en 4 naar binnen, zodat de flapjes elkaar in het midden nét raken. De brief is hiermee gesloten gevouwen, maar kan wel zo openvallen. Daarom is een zegel noodzakelijk. Op de achterkant van de brief is plaats voor de adressering.

Methode 2 – zegel niet noodzakelijk

Deze methode lijkt op bovenstaande, en lijn 1, 2 en 3 vouw je dan ook hetzelfde. Het verschil zit hem in de plaatsering van vouw 4. Als je die iets verder naar binnen vouwt (dus iets meer naar het midden), wordt de linkerflap langer dan de rechter. Deze linkerflap kun je dan in de rechterflap steken, zodat de brief niet open kan vallen. Hij lijkt daarmee een beetje op een moderne envelop. Wie zeker wil weten dat zijn of haar brief niet stiekem door Jan-en-alleman gelezen wordt, kan de brief natuurlijk alsnog verzegelen.

Tijdens het verzegelen wordt de brief overigens een kwartslag gedraaid, zodat je de brief horizonaal houdt. Daarmee lijkt de voltooide brief hij het meeste op onze moderne briefpost.

Zou het wat zijn om deze methode weer in te voeren? Om het geld hoeven we het niet meer te laten – hoewel de posttarieven tegenwoordig ook steeds verder stijgen – maar het lijkt me vooral goed voor het milieu. En het staat zo mooi, vinden jullie ook niet?

Lijkt het jullie wat om het zelf ook te proberen? Tip: Ik kocht een setje zegelstempel-met-was bij Xenos.

Het is weer tijd voor thee. Rooibos met melk maar weer eens.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Jane Austen: Emma (1815).
Kathryn Hughes: The Short Life and Long Times of Mrs Beeton (2013).
Calvin Townsend: Analysis of letter-writing (1873), via Google Books (p. 79-80).
Lucy Worsley: Jane Austen at Home (2017).
Crossed letter op Wikipedia.org.
Rowland Hill’s postal reforms op PostalMuseum.org.
A Woman’s Wit: Jane Austen’s Letters op JaneAustensWorld.wordpress.com.