Vorige week nam ik jullie mee op een rondleiding door Apsley House, de woning van de Hertog van Wellington, de held van Waterloo. In één van zijn eetzalen hangt een hele verzameling portretten van vorsten uit zijn tijd. Opvallend voor ons als Nederlandse bezoekers was een portret van onze eigen kersverse koning, Willem I. En dit portret van hem zegt een heleboel over Nederland in de 19e eeuw, en over de geportretteerde…

In 1815 werd Napoleon verslagen, en kregen onttroonde koningen hun grondgebied terug. Maar er werden op het Congres van Wenen nog meer besluiten genomen en uitgebreid geschoven met gebiedjes. Ook werd bij dit congres het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden gecreëerd. En daar moest natuurlijk een nieuwe koning op de troon.

Willem Frederik, zoon van de gevluchte stadhouder Willem V, werd zo in 1815 Koning der Nederlanden. Die term klinkt ons vertrouwd in de oren. Maar dat was het voor mensen in die tijd zeker niet. ‘Nederland’ had welliswaar nog niet zo lang geleden Lodewijk gehad, Koning van Holland. Maar ja, dat was een broer van Napoleon. Nu was er voor het eerst iemand van het huis Oranje-Nassau koning, en dát was nieuw.

Een portret van Koning Willem I hangt dus samen met die van zijn collega-koningen in de State Dining Room van Apsley House. Het zijn allemaal geschonken portretten, van royals die dankbaar zijn dat zij niet alleen een hoofd op hun schouders hebben, maar ook een troon om op te zitten.

Dit staatsieportret van Willem I valt stiekem een beetje uit de toon. Het is prachtig – daar niet van. Maar vergeleken met de andere portretten ook opvallend protserig. De meeste moderne staatshoofden in deze zaal staan vrij eenvoudig in hun militaire uniform afgebeeld, tegen een verder lege achtergrond. Meer hebben deze koningen, keizer en tsaar niet nodig; ze kunnen nou eenmaal niemand anders zijn.

Zo niet Willem I, die zich door zijn hofschilder François-Joseph Navez liet omringen door allerlei parafernalia. Hij staat vastberaden in een ietwat chaotische werkkamer, die bezaaid ligt met allerlei werk in uitvoering – in de vorm van wetboeken, staatspapieren en decreten. Willem heeft in zijn rechterhand zelfs een koninklijk besluit vast, waar hij ogenschijnlijk net mee bezig is.

De overduidelijk boodschap: Dit moet wel een energiek en drukbezet man zijn! Zullen we daardoor maar even vergeten, dat hij zelf niet bepaald verdienstelijk heeft meegevochten tegen Napoleon, en zijn zoon slechts onder de Hertog van Wellington?

Als nieuwe koning heeft Willem I blijkbaar niet al te veel zelfvertrouwen, want hij doet er met dit portret alles aan om zijn legitimiteit te bewijzen. Door het open raam achter hem zien we dat zijn fictieve kantoor uitkijkt op de masten van een aantal houten zeilschepen, compleet met flapperende rood-wit-blauwe wimpels: Dit is de leider van Nederland, beroemd om zijn rijke handelsgeest.

Om de boodschap nog duidelijker te maken, staan achter Willem voor de zekerheid de borstbeelden van twee 17^e-eeuwse Oranjes opgesteld. De voorste is Willem de Zwijger, en de achterste is waarschijnlijk diens zoon Prins Maurits. Kortom: De nieuwe Nederlandse koning is verwant aan deze grootheden. Dit is een Prins van Oranje-Nassau, die zich met recht nog steeds de baas van het moderne Koninkrijk der Nederlanden mag noemen.

En voor wie het kwartje dan nog niet gevallen is: Op het bureau ligt een vel papier, waarop duidelijk het woord ‘roi’ te lezen valt. Het ligt er allemaal erg dik bovenop… Willem I wilde met dit schilderij duidelijk aan de buitenwereld laten zien dat hij – én Nederland – ook in het Europa van begin 19^e eeuw nog meetelde.

Was Willem dan de enige die de legitimiteit van zijn koningschap van de daken wilde schreeuwen? Nee hoor. Alle koninklijke geportretteerden in de zaal van Apsley House waren de Hertog van Wellington zeer dankbaar, maar sommigen hadden reden om nog wat dankbaarder te zijn dan anderen…

Zoals ook koning Louis XVIII van Frankrijk, en George IV van het Verenigd Koninkrijk. Eerstgenoemde staat protserig geportretteerd met de hermelijnen mantel van de vroegere Franse koningen. “Kijk, ik ben er ook écht één”, lijkt hij te willen zeggen. Ach, het is toch ook een beetje sneu, dat hij de ondankbare taak kreeg om na de executies van zijn broer en schoonzus de nieuwe Franse troon te bestijgen? Overigens was hij die binnen tien jaar alweer kwijt.

George IV was zijn troon natuurlijk helemaal niet kwijt geweest. Sterker nog; Groot-Brittannië werd na de val van Napoleon veruit de grootste wereldmacht. Maar ook George voelde zich met betrekking tot de overwinning op Napoleon een beetje in verlegenheid gebracht. De Britse koning had immers helemaal niet meegevochten in de oorlogen tegen Napoleon – zelfs geen heel klein beetje. En daarom stond zijn opperbevelhebber Wellington er een stuk stoerder op.

Er wordt wel gezegd dat George IV zelfs zo zelfbewust was over zijn gebreken als militair leider, dat hij Napoleon na diens gevangenneming door de Britse troepen niet eens zelf onder ogen durfde te komen. Dan is hangen in een rijtje met militaire helden in Apsley House ook best wel eng. George IV hangt nu pontificaal boven de haard in de State Dining Room; het is het bekende portret in Schots tenue.

Het portret van Willem I hadden Mr. W. en ik nog nooit gezien, en daarom was het voor ons extra leuk om het in de Britse hoofdstad te ontdekken. Een beetje een opdringerige reclamestunt, misschien; maar Wellington heeft het cadeau toch maar beleefd boven de eettafel gehangen! Voor ons was het in ieder geval een leuke laatste ontdekking tijdens dit bezoek aan Apsley House. Met dank aan de aardige medewerker die ons er alles over wilde vertellen.

Het is weer tijd voor thee. We hebben net een nieuwe Assam gekocht.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
François Joseph Navez – Portret van koning Willem I (1772-1843), 1823 gedateerd. Via: RKD.nl.