Afgelopen lente zijn in twee maanden tijd mijn beide oma’s overleden. Aangezien ik 33 ben en zij beiden een mooie leeftijd hebben bereikt (98 en 88), heb ik ze lang gekend. Gelukkig heb ik vooral de laatste jaren veel met ze kunnen praten over hun leven van voordat ze oma of zelfs maar moeder werden. Wat een mooie en interessante verhalen hadden ze altijd te vertellen! Zouden we allemaal niet wat vaker met onze oudere familieleden moeten praten? Vandaag houd ik een pleidooi voor oma’s!
Om er maar gelijk aan toe te voegen: ook voor opa’s, oudooms en -tantes, ouders op leeftijd of misschien wel dat oude buurvrouwtje dat je wekelijks naar de supermarkt ziet schuifelen. De huidige maatschappij is vooral ingericht op jongeren, en als je een hoge leeftijd bereikt ben je toch vooral de moeder / oma – van, of misschien wordt er over je gezegd dat je vroeger een goede timmerman was.
Maar wat nou als je die persoon eens echt beter zou willen leren kennen? Welke dromen had jouw oma toen ze 18 was? Was ze populair bij de jongens, en ze heeft misschien wel eens iemand gedumpt? Met wie was ze bevriend? Het is goed om te beseffen dat grootouders ook gewoon een voornaam hebben en niet altijd alleen maar (groot)ouder zijn geweest. Er is veel in hun leven gebeurd vóórdat ze jouw rapport kwamen bewonderen.
Een ansichtkaart die mijn oma kreeg ter gelegenheid van haar naamsdag in 1932.
Mijn oma’s bijvoorbeeld: Lette Josephine in 1925 wel goed op in de klas? (Nee, ze kletste teveel en moest vooraan zitten.) Maakte G.* de verkering echt uit omdat haar vriend niet van dezelfde kerk was? (Ja, dit terwijl haar vader de liefde veel belangrijker vond dan het geloof.) Ik vond het altijd ontzettend leuk om te horen wat mijn oma’s allemaal aan grote en kleine dingen hadden meegemaakt.
Heel interessant vond ik ook dat mijn beide oma’s konden vertellen over de generaties vóór hen. Zo weet ik dat mijn Duitse overgrootvader (1883) een zachtaardige man was, die elke zondag levensmiddelen ging kopen over de grens in Nederland. De winkels waren op zondag blijkbaar gewoon open; en zaken als koffie, kaas en vlees waren in Nederland veel goedkoper. Nog een besparing: Het hele dorp van mijn oma deed samen met één Nederlands fietsplaatje. In Nederland moest elke fietser namelijk belasting betalen en had daartoe een plaatje op zijn fiets. In Oma’s dorp ging je gewoon naar de laatste die het ‘pläätje’ had gebruikt en dan schroefde je het op je eigen fiets. Fraai of niet, ik vind dit soort details heel grappig!
In Nederland was in de jaren 1920 een fietsplaatje verplicht: zo kon je laten zien dat je de fietsbelasting betaald had.
Wereldgeschiedenis dichtbij
Het leven in Nederlands-Duits grensgebied was ten tijde van de Eerste en Tweede Wereldoorlog niet altijd even makkelijk. Ik heb nog enkele brieven in mijn bezit van familieleden die hun geliefde (mijn overgrootvader) aan het front misten. Ik vond het fantastisch om deze brieven – met hulp van mijn oma – te ontcijferen uit het Duitse Sütterlin-handschrift. Zomaar berichten van meer dan 100 jaar oud:
“Lieve zoon H. ! Gisteren hadden we bezoek, namelijk U.J. uit Zabern. Hij doet je de hartelijke groeten. Vanavond gaat de zangvereniging gezamenlijk bier drinken, en morgen de fietsvereniging ook. Jammer, dat je niet hier bent. Alles goed hier. We hopen dat je snel thuis bent. Groeten van moeder.”
(Ansichtkaart van mijn betovergrootmoeder aan haar zoon H., mijn overgrootvader, ca. 1905-1912).
En:
“Mijn lieve H.! Mijn gelukswensen voor je naamdag. Ik wens me alleen maar jou. Kom hopelijk snel veilig naar huis om voor altijd bij mij te blijven. […] Lieve vader! Veel geluk en zegen met je naamdag wenst ook jouw zoon H. Kom snel naar huis. Kus van mij en moeder.”
(Ansichtkaart van mijn overgrootmoeder en haar zoontje (ca. 6 jaar) naar hun man en vader aan het front, ca. 1916-1918).
Zo komen gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis plotseling wel erg dichtbij.
Zo ook het geval aan de andere kant van de familie. Mijn betovergrootvader A. was klompenmaker en nogal ondernemend van aard. Zo nam hij in 1912 een opdracht aan om vanuit Oudewater voor een half jaar naar Rusland te gaan om daar de Russen het klompenvak te leren. Hij had natuurlijk in zijn eentje kunnen gaan voor die paar maanden, maar nee…
Mijn betovergrootvader A. met mijn betovergrootmoeder en hun kinderen. Het meisje van 4 is mijn overgrootmoeder. Deze foto is gemaakt in 1912 in Rusland. © My inner Victorian.
Daar ging A. met zijn jonge gezin, met daaronder mijn vierjarige overgrootmoeder. Ze reisden dagenlang door Rusland en sliepen gedurende hun verblijf ook wel eens in tenten. Volgens mijn oma heeft haar moeder zich haar hele leven lang het gehuil van de wolven in de nacht herinnerd. Brrr, wat een verhaal!
Mijn betovergootvader kon natuurlijk niet in de toekomst kijken, maar zeker met een blik van nu was zijn reis best een gewaagde zet. In Rusland broeide het al sinds het einde van de 19e eeuw, en het land was anno 1912 dan ook niet bepaald een baken van politieke rust. Denk: Onrust door de Bolsjeviken, gerommel onder de boeren en politieke moorden. Mijn familie kwam in 1913 teug naar Nederland: slechts één jaar voor de Eerste Wereldoorlog uitbrak en vier jaar voor de revolutie.
Deze foto is ook gemaakt in Rusland in 1912, met mijn familie en alle medewerkers die het klompenmaken gingen leren. Leuke details: het middelste kind (mijn oud-oudoom) draagt een Nederlandse vlag. En het lijkt erop dat de meest rechter persoon van de foto is verwijderd. Waarom? Dat zal wel altijd een raadsel blijven.
Dat lijkt kantje boord, en in de familie hebben we dan ook lang gedacht dat A. vanwege de revolutie in Rusland was teruggekeerd van een mislukte emigratie. Pas onlangs ontdekte ik in een krantenartikel dat zijn plannen maar voor slechts een half jaar waren geweest. Het klinkt wat minder spannend, maar stiekem ben ik er blij mee; anders was mijn overgrootmoeder in Rusland opgegroeid en zat ik nu dit blog niet te schrijven.
Als herinnering aan deze ondernemende overgrootvader bezit mijn vader een gigantische houten klomp, die ooit in een winkeletalage heeft gestaan. Gemaakt in de zaak van A. Ik moet er altijd aan denken als ik hem zie staan.
Deze gigantische klomp stond vroeger in een winkeletalage. Hij heeft allemaal mooie bewerkingen in het hout en is wel zo’n 50 cm. lang!
Nu lijkt het misschien alsof ik een buitengewoon interessante familie heb, omdat ik begin over het effect van wereldgebeurtenissen. Maar ik denk dat er in veel families dit soort verhalen zijn. En daarnaast ben ik ook altijd geïnteresseerd geweest in datgene wat het nieuws níet gehaald heeft. Zo heeft mijn oma G. eens uitgelegd hoe je in de tijd vóór kant-en-klaar maandverband je menstruatie doorkwam. (Daarover hebben jullie nog een blog te goed, want feitelijk deed men het in de 19e eeuw net zo). Met mij heeft ze uitgebreid over dat soort gevoelige zaken gesproken; iets wat in haar jeugd gewoonweg nog taboe was.
En zo kwamen een heleboel onderwerpen ter sprake. Werken ‘in betrekking’ (als dienstmeisje), uitstapjes met vrienden en de droom om naar Afrika te emigreren. Allemaal zo lang geleden, maar onderdeel van mijn beider oma’s wensen, hun dagelijks leven en hun karakters.
Indrukwekkend vind ik altijd onderstaande foto. Aan de ene kant zie ik een moderne foto, van jonge vrienden die samen een dagje uit zijn en hun toekomst nog zorgeloos voor zich zien. En aan de andere kant heb ik de wetenschap, dat juist deze foto gemaakt is in het laatste weekend voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak. De vriendengroep viel uiteen en niet iedereen zou de oorlog overleven. Dat dit je even aan het denken zet, hoef ik denk ik niet uit te leggen.
De vriendengroep van mijn oma in het laatste weekend voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Mijn oma was 20 jaar en zit helemaal rechts op de foto.
In gesprek met je (groot)ouders – hoe dan?
Kortom, het gesprek aangaan met je grootouders kan ontzettend leuk, interessant en leerzaam zijn. Waarschijnlijk vinden ze het ook fijn dat iemand hen als persoon probeert te leren kennen, en dat hun kleinkind de moeite neemt om te weten wat ooit belangrijk voor hen is geweest.
Als jij dat ook eens wilt proberen (als dat nog kan), is het wel belangrijk om niet meteen met de deur in huis te vallen en om de meest intieme details te vragen. Tegelijkertijd zal de vraag “zeg, vertel eens wat over vroeger” waarschijnlijk niet zoveel opleveren omdat de vraag zo ruim gesteld is. En het kan natuurlijk zijn dat je grootouders niet zitten te wachten om allerlei dingen uit het verleden op te rakelen. Dat kun je dan beter gewoon accepteren.
Vragen die ik leuk vond om te stellen waren: “Hoe vond je het vroeger op school?” “Wat is het allereerste dat je je kunt herinneren?” “Heb je misschien foto’s van toen jij klein was?”
Oude foto’s uit mijn familie.
Zeker wanneer er familiefoto’s zijn, zijn dat leuke aanknopingspunten om een verhaal te starten. Als je opa of oma een beetje op zijn of haar praatstoel zit, krijg je er gelijk een levensverhaal bij. Neem hiervoor dan ook echt de tijd.
De vroegste jeugdherinnering van Josephine (1918) was de volgende gebeurtenis: Toen zij vier jaar oud was hielp ze haar moeder met het plukken van pruimen uit de pruimenboom in hun tuin. Plotseling viel de ladder onder haar korte beetjes weg. De kleine Josephine greep zich vast aan een tak en riep om haar moeder. Zoals ze zelf later op 91-jarige leeftijd vertelde: “Als mijn moeder mij toen niet gehoord had, dan hing ik er nu nóg!”
Gelukkig is ze niet blijven hangen, maar helaas is ze niet meer onder ons. Ik zal mijn beide oma’s erg missen, maar met veel warmte terugdenken aan de fijne gesprekken die we samen hadden.
Tijd voor een kopje sterke thee.
*N.B. De namen heb ik als initialen weergegeven om privacy-redenen. Alleen de naam Josephine gebruik ik wel. Ik ben namelijk naar mijn oma vernoemd en daar ben ik heel blij mee!
Wat een heerlijke blogpost om te lezen. Je brengt me wel op een idee! Ken je trouwens de boeken als ‘Oma vertel eens…’. Die zijn ook best handig om een gesprek op gang te brengen. Helaas zijn mijn opa’s en oma’s allemaal overleden. Daarentegen vraag ik mijn ouders altijd de oren van het hoofd over ‘vroeger’.
Bedankt voor je leuke reactie, en fijn dat ik je heb kunnen inspireren. Ja, ik ken die serie boeken, die kunnen zeker handig zijn. Ik denk alleen wel dat ik ze dan als inspiratie voor een mondeling gesprek zou gebruiken, want het boek door henzelf laten invullen vind ik wat onpersoonlijk. Ik denk ook dat je met een echt gesprek nader tot elkaar komt. Fijn dat je je ouders regelmatig spreekt!
Ik wou net zeggen, wat fijn dat je genoemd bent naar je oma. Ik heb nog 1 oma en 1 opa. De andere mis ik heel erg hard. Wat een mooie blog!
Ja, daar ben ik zelf ook heel blij mee. 🙂
Ik snap dat je je overleden grootouders mist. Mooie uitdrukking trouwens, ‘hard missen’. Die gebruiken we in Nederland niet, al dekt het de gevoelslading erg goed. 😉
Wat een prachtige foto’s. Wat een mooie foto uit de Russische periode. Die prachtige jurk en hoed en de bolhoed van je betovergrootvader. En wat een verhaal. En de foto van de vriendengroep, wat een blijheid straalt ervan af en dan lezen wat er gebeurd is. Ik ben het helemaal met je eens. Ikzelf heb een heel kleine familie. En kan jammer genoeg je raad niet opvolgen. (Praten met ouderen in je familie) Maar ik lees wel veel biografieën. En dat is vaak ook zo verhelderend. Ik las een biografie over Kropotkin en boeken van Tolstoi. En ben me gaan verdiepen in die tijd. Dat jouw betovergrootouders daar deel van uit maakten. Heel bijzonder. Ik zag ook foto’s van mensen in die tijd. https://nl.pinterest.com/gmwatercolors/william-carrick-photographer/ Jouw betovergrootouders hebben dit gezien. Ik ben blij met dit blog. Echt mooi.
Ontzettend leuk om te horen dat je de Russische kant van het verhaal zo interessant vindt! Ik vind het altijd leuk om dit soort dingen uit te zoeken, en ben eerlijk gezegd nog steeds bezig om meer details over het Rusland-avontuur te weten te komen.
Bedankt ook voor de link naar je Pinterest-bord, hele mooie foto’s! Ik lees trouwens ook graag biografieën. Mijn favoriet is de recentste over koningin Victoria, maar ik hou ook van biografieën over minder bekende mensen. Ken je bijvoorbeeld de autobiografie ‘In Betrekking’ van Maria van der Ent? Een interessant inkijkje in het leven in en rond Rotterdam rond 1900.
Ik ken dit boek niet. Goede tip. Ik ga proberen het te pakken te krijgen.
Jeetje, wat een ontzettend mooi artikel! Ik kreeg kippenvel van de laatste zinnen, omdat het me deed beseffen dat ik eigenlijk veel vaker eens bij mijn opa’s en oma’s op de koffie zou moeten gaan. Ik heb op 24-jarige leeftijd nog al mijn opa’s en oma’s en besef maar al te goed hoe bijzonder dat is. Je inspireert me om eens een kop thee met mijn oma te gaan drinken en met haar de geschiedenis door te nemen. Ik weet bijvoorbeeld dat mijn oma in de tweede wereldoorlog onderduikers in huis heeft gehad en dat dit iets is waar ze graag over vertelt.
Wat ontzettend mooi om te horen dat je zoveel mooie verhalen van je oma’s en oudere generaties hebt. Het lijkt me wel onwijs lastig dat je beide oma’s in zo’n korte tijd hebt verloren. Maar zo te horen koester je de mooie herinneringen aan hen en hun verhalen voor altijd.
Dank je wel voor je lieve reactie! Echt fijn dat jij alle vier je grootouders nog hebt; en zo te horen hebben ze vast een boel interessants te vertellen. Ik hoop voor je dat je binnenkort de tijd vindt om eens gezellig bij hen langs te gaan. 🙂
Wat prachtig geschreven! Ik heb gelukkig nog een Oma en zie haar meerdere keren per week.
Bedankt voor het compliment! Ik vind het eigenlijk best wel bijzonder dat jij je oma zo vaak spreekt. Jullie wonen zeker dicht bij elkaar?
Prachtig geschreven en heel interessant om de verhalen van vroeger te horen en lezen. Mooie foto’s, ik hou van die tijd. Helaas heb ik mijn opa’s en oma’s nooit gekend, alleen uit verhalen en foto’s.
Ik ben blij dat je het leuk vond om te lezen! Jammer dat je je grootouders nooit heb gekend. Is er nog wel iemand in de familie die weet, wie er op de foto’s staan?
Wat heb je je familiegeschiedenis mooi geschreven. Heel boeiend en bijzonder.
Heel mooi geschreven en leuk om de ‘gewone dingen’ uit te zoeken. Ik heb jammer genoeg geen grootouders meer, ondanks dat ik pas 43 ben. Gelukkig heb ik nog wel veel met 1 van mijn oma’s heel veel kunnen praten. Zij vertelde vaak over de 2e Wereld Oorlog. Zij en mijn opa hadden een drukkerij en daar drukten ze ook voor het verzet. Vaak waren ze net klaar met opruimen als de Duitsers kwamen controleren. Dan dacht ik: “als de Duitsers iets eerder waren langs gekomen, dan was mijn moeder er niet geweest en ik dus ook niet.” Rare gedachte, maar wel logisch.
Mijn kinderen kunnen ook niets meer aan hun opa’s en oma’s vragen. Sinds vorige maand is er geen één meer over. Ook andere oudere familieleden hebben we niet veel. Hele kleine familie. En ook praten ze niet zo heel graag over vroeger. Zonde, maar het is niet anders. Ik probeer zoveel als ik nog weet op te schrijven. Vind ik, gelukkig, ook leuk om te doen.
Naar aanleiding van jouw reactie -dank je wel daarvoor- op mijn reactie op ‘Het bewogen leven van Christina van Teylingen’ ben ik dit bericht gaan lezen. Zo herkenbaar. Ik was bijna 35 toen mijn eerste grootouder -opa J.- overleed. Ik heb twee overgrootmoeders niet meegemaakt, omdat zij al overleden waren toen ik werd geboren. Een stiefovergrootmoeder heb ik wel meegemaakt. Aan één overgrootmoeder die nog leefde toen ik geboren werd, heb ik geen herinneringen. Er is wel een foto van haar met mij op schoot. De andere overgrootouders heb ik wel gekend. Pure rijkdom. Ik ben gevoed met verhalen over vroeger. Daar genoot ik altijd intens van. Toch kom je erachter dat je ze, als ze eenmaal zijn overleden, te weinig hebt gevraagd.
Je hebt ook hier weer een mooi verhaal geschreven dat ook weer uitnodigt tot speurtochten. Wat het Sütterlin-handschrift is, weet ik nu ook. Het boek -Leven op de grens- op de foto kon ik niet vinden, maar ik las wel een ander prachtig verhaal over het leven op de grens.
De foto’s zijn ook prachtig. Wat een rijkdom, hè?
Heb je ooit het verhaal over het maandverband geschreven? Daar heb ik dus nooit iets over gehoord. Wel weet ik van mijn opa B. dat je condooms kon kopen bij een ‘slechte’ vrouw. maar dat mocht niemand weten. En, praten deed je daar echt niet over. Toen opa dat aan mij vertelde, zat oma erbij te gniffelen.
Ik ga mijn gemberthee opdrinken.
Beste Ineke,
Dank je wel voor je verhaal. Wat hebben we allebei een geluk gehad om een deel van onze (over)grootouders te hebben gekend. Hun verhalen over vroeger heb ik altijd interessant gevonden, wat niet bij alle pubers vanzelfsprekend is. 😉
Maar je hebt gelijk, uiteindelijk zijn er altijd nog dingen die je óók nog had willen vragen.
Het kan kloppen dat je ‘Leven op de grens’ niet hebt gevonden, want het is een boek dat ik zelf heb samengesteld met foto’s uit de jeugd van mijn oma van moederskant. Toen zij 92 was, ben ik met haar gaan zitten om alle foto’s te bekijken en haar verhalen op te schrijven. Een bijzondere ervaring, waarbij ik mijn oma wat beter heb leren kennen. Uiteindelijk is ze 98 geworden, en ik koester deze herinneringen natuurlijk in het bijzonder.
Op de foto in het blog zie je dus het boek met foto’s van mijn moederskant. De losse foto’s aan de rechterkant zijn van vaderskant. Ooit wil ik ook nog eens een boek maken met die foto’s en de verhalen. Overigens zijn de fotoboeken ‘gewoon’ afgedrukt bij HEMA. Misschien ook een leuk idee voor jou, als je genoeg foto’s hebt? Ik wil zelf in ieder geval alles goed ingescand hebben voordat de conditie van de foto’s achteruit gaat!
Het onderwerp ‘menstruatie – en hoe deden ze dat dan?’ wil ik ooit op mij blog nog eens uitdiepen. Ik ben blij dat ik het destijds aan mijn oma gevraagd heb.
Groetjes,
Josephine
Beste Josephine,
Dank je voor je reactie.
Nou snap ik waarom ik het boek niet kon vinden. Een leuk idee, zo’n boek. Ik heb zat foto’s en informatie om het boek mee te vullen. Eerst nog even een paar andere fotoboeken vullen.
Het is en blijft een rijkdom als je (over)grootouders zo oud worden. 98 is een meer dan respectabele leeftijd.
Ik blijf nieuwsgierig naar het menstruatieverhaal.
Groetjes,
Ineke