“De last des huis, de wil des mans, en ieder jaar een kind bij kans.” Zo omschreef Jacob Cats de plichten van de vrouw in de 17^e eeuw. Lekker ongeëmancipeerd natuurlijk. In de victoriaanse tijd was er wat dat betreft niet zoveel veranderd, maar er was wel één taak bij gekomen: de Morning Call. In een eerder blog had ik beloofd om uit te zoeken hoe het zit met deze mysterieuze en typisch victoriaanse gewoonte. Calling was het systeem van visites afleggen en visitekaartjes afgeven volgens een strakke etiquette. Maar hoe ging dat dan, en wat was absoluut not done? En waarom vonden morning calls in de namiddag plaats?

Het afleggen van visites was de enige uithuizige plicht van de vrouw in de middenklasse en hogere klasse. En die werd heel serieus genomen. Het doel van deze visites was het onderhouden van contacten die later nog eens nuttig konden zijn. Daarnaast bleek uit je kennissenkring (of het gebrek eraan) welke sociale positie je bekleedde. Ook kon je als vrouw de carrière van je echtgenoot vooruit helpen door op een juiste manier je contacten te onderhouden.

Nu klinkt het misschien heel aantrekkelijk: lekker op theevisite en ondertussen kletsen over koetjes en kalfjes. Maar zelfs voor vrouwen die sociaal waren aangelegd kon de etiquette rond deze visites een waar mijnenveld zijn. Zo leuk vonden veel vrouwen deze verplichting dan ook niet, maar je kwam er verdraaid lastig onderuit. De meeste vrouwen kozen één dag in de week uit om bezoek te ontvangen. Zo hadden ze tenminste niet elke dag mensen over de vloer – en konden ze op de overige dagen eigen bezoekjes afleggen.

Visite: Leuk of lastig?

Er bestonden drie soorten visites: ceremonieel, vriendschappelijk en ter felicitatie of condoleance. Ceremoniële visites kwamen het vaakst voor. Je was namelijk verplicht een bezoek aan de gastvrouw te brengen na elk diner, bal, picknick of ander feest. En wel binnen een week na de festiviteit. Als je je contacten wilde aanhouden, moest je sowieso op elk bezoek een wederbezoek brengen. En zo werd de gewoonte van calling een ware carrousel van bezoekende en bezoek ontvangende dames, waar niemand echt werkelijk zin in had. Zoals in een tijdschrift uit 1894 verzucht werd:

“The principal and most laborious social duty of women is calling. [..] Women are great victims. [..] Even to the sociably-inclined among us, calling must often seem a great waste of time […]. But women have got to make calls, unless they are content to be forgotten and discarded.”

Het afleggen van visites was dermate belangrijk in de victoriaanse tijd dat er veel over gesproken werd in tijdschriften en boeken over het huishouden. Daaruit blijkt dat veel vrouwen de etiquette ingewikkeld vonden, en dat ook de gewoontes in de loop van de eeuw veranderden en wat soepeler werden.

Thuis of niet thuis, dat is de vraag

Als je besloten had om een ronde met visites te maken, kon dat zo betekenen dat je op een namiddag langs tien verschillende adressen ging. Was een kennis niet thuis, dan kon je een visitekaartje achterlaten, samen met een visitekaartje van je man. (Daar zat ook een hele etiquette achter, maar die laat ik hier even achterwege).

Was de vrouw des huizes wel thuis, dan duurde een bezoek hooguit 15 tot 20 minuten. Daarbij was het niet de bedoeling dat je ontspannen op de sofa neerplofte. Zoals Mrs. Beeton zei: “A lady paying a visit may remove her boa or neckerchief; but neither her shawl nor bonnet.” Je zat keurig rechtop en praatte over aangename en veilige onderwerpen, zoals het weer en de nieuwe gordijnen van de gastvrouw. Misschien kreeg je thee, misschien ook niet. In een grappig en leerzaam bedoelde tekst uit Cassell’s Family Magazine uit 1894 klaagt een jongedame dat ze na een hele middag en meerdere visites nog geen thee heeft gehad.

Het was dus de bedoeling dat je niet te lang bleef – 15 minuten was beleefder dan 20 minuten. Verder diende je niet het gesprek te domineren, niet te roddelen en weg te gaan zodra er nieuwe visite binnenkwam. Ook al was je er net.

Bij een vriendschappelijk bezoek ging het er iets meer ontspannen aan toe, maar golden toch grotendeels dezelfde etiquetteregels.

Dan had je natuurlijk ook nog het geval waarbij de lady die je wilde bezoeken niet thuis was. Of deed alsof ze niet thuis was. Dit laatste was heel gebruikelijk, maar diende je volgens Mrs. Beeton gracieus te slikken:

“The form of words, “Not at home,” may be understood in different senses; but the only courteous way is to receive them as being perfectly true. You may imagine that the lady of the house is really at home, and that she would make an exception in your favour, or you may think that your acquaintance is not desired; but, in either case, not the slightest word is to escape you, which would suggest, on your part, such an impression.”

Uiteraard werden hierover in tijdschriften ook grapjes gemaakt. Zoals bijvoorbeeld in een anekdote uit 1894:

Een  dame klopt aan. Er wordt gevraagd aan een dienstmeisje:
“Is Mrs. M-. in?” I inquired humbly. [..] “I’ll go and ask her” said the girl. Returning in five minutes: “Mrs. M-. says she isn’t in today.”

Ik kan me voorstellen dat het langsgaan op deze manier echt als een last ervaren werd. En dat het misschien wel veiliger voelde om alleen een kaartje achter te laten. Vooral later in de eeuw werd dat laatste ook steeds meer een geaccepteerde manier van ‘bezoeken’. Je had dan via je visitekaartje als het ware even gegroet, en aangegeven dat je het contact niet wilde laten verwateren. Alleen bij vrienden was dat niet gepast; maar daar was het waarschijnlijk ook leuker om écht op visite te gaan.

Bij condoleances, ziekte en bevalling was het zelfs verplicht om alleen een kaartje af te geven en niet een poging te doen om de persoon in kwestie te zien.
Uiteindelijk herkennen we de traditie van calling terug in het telefoongesprek. Niet voor niets nam de traditie van het huisbezoek af met de opkomst van de telefoon, en is calling de Engelse term voor bellen geworden.

Honden, kinderen en mannen ongewenst

De do’s and don’ts van op visite gaan en visite ontvangen konden dus vreselijk lastig zijn. Hieronder geef ik nog een paar tips voor een succesvol sociaal leven in de victoriaanse tijd:

• Ga op pad in een eigen rijtuig of ga te voet. Ga je met je eigen rijtuig, dan kun je je hond of je kinderen meenemen. Deze mogen echter in geen geval mee naar binnen op visite. Laat je kinderen en viervoeter daarom buiten in het rijtuig wachten tot jij klaar bent met je bezoek.
• Ga je te voet en ben je deels afhankelijk van een omnibus, let dan goed op je persoonlijke hygiëne. Het is absoluut fout om aan te komen met vieze handen en modder aan je schoenen. (Dit was in Londen best een hele uitdaging).
• Heb je absoluut geen zin in visite ontvangen? Maak dan bekend dat de vaste dag waarop je bezoek ontvangt, de vijfde maandag in de maand is. Lekker rustig.
• Wil je zonder gezeur van sommige kennissen af? Je bruiloft is daarvoor het perfecte moment. Laat je bruidsmeisjes, die de eerste nieuwe kaartjes van het bruidspaar in de kennissenkring afleveren, aan deze adressen voorbijgaan. Vind je dat wat onaardig? Geen probleem. Dan laat je wél een kaartje afleveren, maar zonder je adres erop. Zo kunnen je kennissen-uit-de-gratie je lekker niet vinden en is bovendien de boodschap wel duidelijk dat ze niet meer langs hoeven te komen.
• Bovenstaande tip was echt een geaccepteerde manier om in je sociale leven opnieuw te beginnen. Let wel: Zo’n gemene sneer kan maar één keer, namelijk als je trouwt. En probeer ook andere kennissen er niet mee tegen het hoofd te stoten, want voor je het weet, ligt je hele sociale leven in puin.
• Ga niet in de ochtend. Het heet wel morning call, maar iedere geciviliseerde persoon weet dat daarmee tussen 15.00 en 18.00 wordt bedoeld. Dit komt doordat vóór de 19^e eeuw met morning de periode vóór het diner werd bedoeld. Ook gedurende de 19^e eeuw stonden etenstijden nog niet vast. Men schoof met luncheon en diner, en verder werd de theetijd ingevoegd door het steeds later worden van het diner.
• Geef in de meeste gevallen (maar natuurlijk weer niet altijd) samen met jouw kaartje ook het kaartje van je man af. Op deze manier representeer je hem ook. Doe dit alleen niet als je een kaartje komt afgeven ter gelegenheid van de kraamtijd. Bevallingen zijn vrouwenzaken!
• Stop met bezigheden als lezen, tekenen en muziek maken als er visite binnenkomt. Licht borduurwerk mag wel, vooral als de bezoeker een man is. Deze laatste bijzondere regel komt van Mrs. Beeton. Waarschijnlijk werd het gepast gevonden om in het bijzijn van een man te borduren, zodat je niet teveel oogcontact kon maken. Tegelijkertijd stond je er als vrouw zo natuurlijk bijzonder huiselijk en zorgzaam op.

• Heren mogen wel kaartjes achterlaten bij dames aan wie ze zijn voorgesteld, maar andersom mag dat niet. Daarop is weer een uitzondering: Wanneer de dame in kwestie te gast is geweest bij een diner of feest bij hem thuis, mag zij wel een kaartje bij hem achterlaten. Gaf hij zijn feest in een hotel of club, dan mag het weer niet. Maar wanneer de man in kwestie een minister of ambassadeur is mag het weer wel. Het kaartje gaat dan naar het ministerie of de ambassade. Zucht.

En dit zijn maar een paar voorbeelden van de sociale omgangsvormen die je als vrouw in de vingers moest hebben om mee te tellen in de society. Maar mannen dan? Die hoefden niet. Ze werden sociaal gerepresenteerd door hun vrouw. Ze legden dan ook zelden bezoeken af en alleen als ze er niet onderuit konden komen. Een man die visites aflegde werd soms als belachelijk gezien.

Het mag wel duidelijk zijn dat visites afleggen echt heel belangrijk werd gevonden. Het bepaalde je plaats in de maatschappij. En als je denkt: ‘wat was dat overdreven!’, luister dan naar de woorden van een schrijver uit The Girl’s Own Paper in 1895:

“Do not feel superior, my reader, to what may appear insignificant. [..] It [is] necessary to adopt a code of rules which should be of gereral acceptance, so that there should be no confusion […] as to give no offence to any man.”

En met die afsluiting heb ik trek in thee. Munt met honing maar weer.

---

Voor het schrijven van dit blog gebruikte ik de volgende bronnen:

Judith Flanders, The Victorian House, Domestic Life from Childbirth to Deathbed, Londen 2003.
Mrs. Beeton, Book of Household Management, 1861, via The Gutenberg Project.
Cassell’s Family Magazine, The social duty of women, 1894.
The Girl’s Own Paper, The etiquette of card-leaving, 1895.