De kunstwereld was booming in de 19^e eeuw. Een steeds grotere groep liefhebbers kon kunstwerken kopen om hun huis mee te verfraaien, en om mee te pronken. Afhankelijk van je budget kocht je dan werken van kunstenaars van meer of minder allure. En die kunstenaars gingen zelf ook spaarzaam met hun tijd en creativiteit om. Waarom een doek niet vaker verkopen? Zo kreeg je regelmatig zeer gelijkende werken op de markt, zoals de beide voorbeelden van vandaag laten zien.

Van het kunstschilderschap kon je in de 19^e eeuw redelijk leven, als je uiteraard talent had en het een beetje slim aanpakte. Kunstschilders waren er in voorbije eeuwen natuurlijk ook al geweest, maar in de Victoriaanse tijd ontstond er pas echt een grote markt voor populaire kunst. Steeds meer mensen uit de gegoede klassen lieten graag aan iedereen zien dat zij smaak hadden, en kochten allerhande werken via galerieën. Sommige liefhebbers ondersteunden ook individuele kunstenaars.

Schilderen met een winstoogmerk had voor- en nadelen. Allereerst het kritiekpunt van originaliteit en artistieke vrijheid van de kunstenaar: Wie schildert voor een markt, moet het wel een beetje veilig houden, en meegaan met de heersende mode. Echt kunstzinnige uitingen komen er in dat geval niet aan te pas. Aan de andere kant werd kunst op deze manier gedemocratiseerd, want meer mensen konden van de werken genieten. Vaak werden er van populaire schilderijen lithografische kopieën vervaardigd, en soms ging een heel beroemd werk ook op tournee.

Vanuit de 21^e eeuw is het interessant om terug te kijken op de Victoriaanse kunstmarkt. Ik kom soms leuke verrassingen tegen, zoals schilderijen die meermaals vervaardigd zijn. Soms puur om met weinig moeite extra te verdienen, en soms omdat het publiek een doek niet acceptabel vond.

Dubbele winst voor hetzelfde schilderij

Meerdere keren per week deel ik via Facebook, Instagram en Twitter mooie schilderijen uit de 19^e eeuw. Zo ook zo’n twee weken geleden, toen ik een werk liet zien van de mij onbekende Duitse schilder Ferdinand Minor (1814-1883):

Een oplettende lezer twitterde mij daarop een vrijwel identiek schilderij, maar dan met een andere man erop! Erg leuk om te zien, en de vraag is dan natuurlijk waarom de schilder deze keuze heeft gemaakt. De twitteraar vermoedde dat het motief van de kunstenaar wel eens puur financieel kon zijn geweest, en ik denk dat hij daar gelijk in had.

Ferdinand Minor is een vrij onbekende kunstschilder gebleven, en als je online gaat zoeken naar zijn werken, zie je dat hij vaker vrijwel identieke kopieën van zijn werken heeft vervaardigd. Goed voor de verkoop dus, met minimale creatieve inspanning.

Hoewel ik inderdaad denk dat er hier sprake is van een kopie om financiële redenen, zou je kunnen zeggen dat uit beide schilderijen wel een klein betekenisverschil spreekt. Zou één van beide scènes voor het gemiddelde 19^e-eeuwse publiek prettiger zijn geweest om naar te kijken?

Op The Cavalier and the Girl zien we een voorname heer die een dienstmeisje aanspreekt. Ze heeft inkopen vast en staat voor een deur – en gezien de versieringen is dit niet de dienstingang. De heer flirt met haar en legt heel vrijpostig een hand op haar schouder. Dit goldt in de 19^e eeuw als  zeer ongepast, en bovendien: Het standsverschil van de karakters duidt aan dat de man in kwestie waarschijnlijk geen eerzame bedoelingen heeft. Door hun verschillende posities zouden ze nooit kunnen trouwen, wat enige avance van zijn kant ongepast maakt: Hij kan het meisje onmogelijk aanspreken voor meer dan een kort pleziertje.

Is het tweede schilderij dan zoveel beter, gelet op 19^e-eeuwse mores? Op zich zou de jager een mooie partij voor het meisje zijn, maar de hand op haar schouder en vooral de blik in zijn ogen zeggen genoeg. Dit is geen toenadering tot een toekomstig huwelijk. Interessant genoeg heet dit schilderij heel direct The Flirtation: Meer nog dan bij het andere schilderij is de aard van de scène overduidelijk.

Gepast of niet – Blijkbaar werd het schilderij mooi genoeg bevonden om tweemaal te worden vervaardigd, en waarschijnlijk verkocht te worden.

Protest uit het publiek

Wanneer je als kunstenaar erg aan je creatieve authenticiteit hing, kon je natuurlijk altijd weigeren om een schilderij te kopiëren of te wijzigen. Maar soms voelde een schilder zich genoodzaakt om door aanhoudend protest een werk te veranderen.

Onderstaand voorbeeld besprak ik al eens kort in mijn blog over daten in de 19^e eeuw. Abraham Solomon schilderde in 1854 een scène in de trein. Hartstikke modern, natuurlijk; en een beetje risqué. Want in de trein kon je allerlei mensen tegen het lijf lopen die je anders uit je sociale kringen zou weren. Daar wilde men toch vooral echtgenotes en dochters niet aan blootstellen.

Dit gevaar voor ongewenste ontmoetingen (maar zeker ook de leuke kanten ervan…) is afgebeeld in Solomons First Class – The Meeting. “And at first meeting loved. Een romantische scène, niet? Vader is in de hoek in slaap gevallen in de verduisterde coupé, en zijn dochter praat geanimeerd met een jongeman die blijkbaar in dezelfde coupé plaats heeft genomen. Maar waar wij dit reuze romantisch zouden vinden, was het tafereel voor Victoriaanse ogen op heel veel punten een brug te ver.

De redenen van bezwaar? Ten eerste is deze ontmoeting informeel, en waarschijnlijk zonder introductie tot stand gekomen. Dat krijg je in die verfoeide openbare trein. Je weet dus niet, wie je voor je hebt. Ten tweede is vader in slaap gevallen, en is er mede door het dichte gordijntje geen enkel toezicht op deze geanimeerde scène. Pa zou toch een betere begeleider moeten zijn! Tot slot toont het meisje zich buitengewoon lichtzinnig door gewoon met de jongen in gesprek te gaan, en zomaar een ketting van hem aan te nemen. Allemaal rode vlaggen voor het hyperfatsoenlijke Victoriaanse publiek.

Daar moest dus wat op gevonden worden, en Solomon paste zijn werk aan. Of, gelukkig voor ons: Hij maakte een kopie.

Op de tweede versie van het schilderij zien we hoe het wél hoort. De ruimte is volledig verlicht, doordat de gordijnen nu open zijn. Hier worden geen geheime onderonsjes gevoerd. Het meisje kijkt duidelijk een beetje de kat uit de boom, en zit keurig bescheiden in de hoek. Ze heeft van plaats gewisseld met haar vader, die geanimeerd met de jongen praat. Zo kan de vader een beetje peilen of de jongeman uit het juiste hout gesneden is. Mocht vader zijn goedkeuring geven, dan kan het meisje daarna altijd nog met de jongen kennismaken. Maar zo ver is het nog niet.

Interessant hè, deze kopieerpraktijk in de 19^e-eeuwse kunstsector? Soms zitten er leuke verhalen achter. En op mijn social media-accounts hebben volgers vaak leuke reacties op de schilderijen die ik plaats, met eigen observaties en interessante weetjes. Dat maakte het bloggen voor mij dan weer extra leuk! Heb jij je al aangemeld?

Neem ik ondertussen weer een slokje van mijn favoriete Britse thee.