Ondanks alle mooie verhalen die er altijd te ontdekken zijn, heeft het verleden één belangrijk nadeel: Het ligt zo ver weg! Behalve door wat er geschreven, getekend, geschilderd of toevallig gefotografeerd is, is het lastig om een antwoord te krijgen op interessante vragen zoals “Hoe klonk de victoriaanse tijd eigenlijk?” Gelukkig weten we van koningin Victoria dat ze een groot liefhebber was van muziek, en van welke stukken ze hield. En die muziek is bewaard gebleven. Luister je mee?

In 2016 ging ik voor het eerst naar Londen en bezocht ik de tentoonstelling Victoria Revealed in het prachtige Kensington Palace. Het was erg bijzonder om een paar uur rond te lopen in de ruimtes waar koningin Victoria haar jeugd had doorgebracht; alles herinnerde aan haar leven, dat van haar ouders, dat van haar man en kinderen. Echt geweldig!

Een victoriaanse verzamelaar

En toen eindigde ik in de museumwinkel… Ik heb een poging gedaan om niet alles te kopen wat los en vast zat. Maar natuurlijk kocht ik wel iets: Aangezien Mr. W. en ik allebei dol zijn op muziek, kocht ik de verzamel-cd die speciaal voor de tentoonstelling in opdracht van Historic Royal Palaces werd samengesteld: Victoria Revealed – A collection of songs, piano pieces, orchestral music and waltzes enjoyed and loved by Queen Victoria. Dat klonk interessant! Op de achterkant van het hoesje vond ik de volgende ‘flaptekst’:

“Share Queen Victoria’s love of music with this special collection of her favourite pieces: love songs composed by Prince Albert; arias from popular operas; waltzes from the ballroom and an Imperial March which celebrated her long and illustrious reign. Featuring fine performances by the London Symphony Orchestra, the BBC Philharmonic, the Royal Ballet Sinfonia and many more.”

Helemaal blij verliet ik het museum met dit mooie souvenir. Goed, plus een klein papieren tasje met andere kleine victoriaanse hebbedingetjes, uiteraard…

C’est le ton qui fait la musique

De cd is inmiddels één van mijn eigen favorieten; hij staat regelmatig op als ik mij samen met mijn kopje thee en boeken op de bank heb verschanst voor het volgende blogonderzoek. Of hij wordt opgezet als Mr. W. op zondagochtend een full English breakfast staat de te maken. De muziek zorgt voor een fijne sfeer in huis.

Koningin Victoria kende natuurlijk niet het gemak om even thuis een leuk cd’tje op te zetten. Toch probeer ik me voor te stellen hoe Victoria van haar eigentijdse muziek genoten moet hebben. Sommige grote orkeststukken zal zij gehoord hebben tijdens defiles of een koninklijke bal. De fraaie aria’s zal ze hebben mogen beluisteren bij haar bezoek aan de operahuizen van Londen. En de intieme pianoconcerten zullen niet onwaarschijnlijk geklonken hebben in één van haar eigen paleizen, zoals Buckingham Palace, Windsor Castle of Osborne House.

Op de cd staat het werk van beroemde componisten als Strauss, Mendelssohn, Schubert en Beethoven. Maar het meest bijzonder vind ik toch wel twee pianostukken die geschreven zijn door Prins Albert. Wat zal Victoria trots zijn geweest op haar man, wanneer hij achter de piano zat te spelen. Romantisch, hè?

Een muzieklesje geschiedenis?

De cd is bedoeld om ons een glimps op te laten vangen van Victoria’s muzieksmaak. Maar daarnaast geeft Victoria Revealed een mooie dwarsdoorsnede van zo’n 75 jaar muziek. Je krijgt zo echt een fraai tijdsbeeld van welke muziek populair was in de 19^e eeuw. De componisten die op dit schijfje verzameld staan, vertegenwoordigen – net als de Europese royals van toen – een hele internationale scene; met Oostenrijkse, Duitse, Engelse en Italiaanse composities door elkaar.

Het wordt tijd om eens wat te laren horen. Het is erg bijzonder om door middel van muziek een stuk van Victoria’s leven te leren kennen. Ik leg de mooiste fragmenten aan jullie voor:

1    Homage To Queen Victoria Waltz (Johann Strauss I)

Een hele mooie opener: Statig, stemmig en triomfantelijk. Deze ode aan Victoria werd gecomponeerd door Johann Strauss I, toen deze in 1838 op een zeer succesvolle tournee door het Verenigd Koninkrijk was. Als klap op de vuurpijl werd hij uitgenodigd om te komen spelen voor de kersverse Koningin Victoria op het net gerenoveerde Buckingham Palace. Strauss’ muziek klonk ter ere van Victoria’s allereerste staatsbanket als vorstin.

Speciaal voor de gelegenheid schreef de vereerde componist een koninklijke wals genaamd Huldigung der Königin Victoria von Grossbrittanien, Op. 103. Het geheel opent met een triomfantelijk opgepoetste versie van Britannia Rules The Waves, gevolgd door een zwierige wals; perfect voor een eigentijds bal. Het stuk mondt uit in een bombastische uitvoering van God Save the Queen.

Op zichzelf al prachtige klassieke muziek, natuurlijk. Maar voor moderne luisteraars is het effect van deze compositie toentertijd het beste vergelijken met een soort succesvolle megamix van twee populaire nationale hymnes voor de koningin. Alsof DJ Armin van Buuren speciaal voor Willem-Alexander de muziek van het Wilhelmus en Oranje Boven! aan elkaar zou mixen. Een slimme zet, want de jonge Victoria was er helemaal weg van.

Ik kan me er al luisterend gemakkelijk een fantastische balscène op Buckingham Palace bij voorstellen.

2   The Gondoliers – Overture (Arthur Sullivan)

Hoewel we de oudere Victoria vaak kennen als een serieuze en zelfs ongelukkige vorstin, was zij in de herfst van haar leven grappig genoeg erg gecharmeerd van de komische operettes van het populaire Britse duo Gilbert and Sullivan. De succesvolle dramatist en componist schreven in het laatste kwartaal van de 19^e eeuw een aantal wereldwijd vertoonde shows, en hadden een onverwachte fan in onze Queen op leeftijd.

Dit nummer is de vrolijke en lichtvoetige, beetje protserige opening track van hun operette The Gondoliers, die in 1891 zelfs speciaal werd opgevoerd voor de koninklijke familie in Windsor Castle. Wat leven in de brouwerij was blijkbaar wel welkom. Ik word er zelf in ieder geval erg blij van.

3   I Puritani – Qui La Voce Sua Soave (Vincenzo Bellini)

Ik hou eigenlijk niet zo van opera, maar puber Victoria was er helemaal weg van. Toen Prinses Victoria 16 jaar oud was, schreef ze in haar dagboek over de toentertijd respectabele muziek van Händel (1685-1759), die ze maar niks vond:

“It is very heavy and tiresome… I am not at all fond of Handel’s music, I like the present Italian school such as Rossini, Bellini, Donizetti.”

Een tiener die duidelijk wil laten weten weten dat ze verstand heeft van moderne popmuziek, dus, – en die al die oude rommel wel gezien heeft!

Victoria heeft de opera I Puritani van Bellini in haar jonge jaren meerdere keren bijgewoond, en ze was bijzonder te spreken over de stem van de beroemde Italiaanse zangeres Giulia Grisi. Later zou het de eerste opera zijn waar Victoria en Albert samen naar toe gingen. Een bijzondere herinnering, dus.

Voor mijzelf kan ik zeggen dat het even geduurd heeft, maar ik snap wel dat dit emotionele en technisch hoogstaande stuk een diepe indruk moet hebben achtergelaten op de jonge Engelse prinses.

4   Songs without Words – Moderato (Felix Mendelssohn)

Eén van mijn favorieten! Eenvoudig, een beetje dromerig, en treurig als een regenachtige lenteavond. Dit pianostukje werd speciaal voor Victoria en Albert gecomponeerd door de bevriende pianist Felix Mendelssohn, die tussen 1842 en 1847 meerdere keren op visite kwam. Albert was een groot bewonderaar van de Duitse componist, en leuk voor onze prins is dat die waardering wederzijds was. Victoria’s echtgenoot was – zelfs voor een tijd waarin de meeste adelijke jeugd muziek leerde spelen – bovengemiddeld getalenteerd, en de vriendelijke Mendelssohn zag in Albert een serieuze medemusicus.

Mendelssohn schonk het koningspaar onder andere dit instrumentaaltje om samen te kunnen spelen, tijdens zijn laatste bezoek aan Londen. Nog altijd staan er voor de piano op Osborne House naast elkaar twee krukken klaar, voor wanneer Victoria en Albert zin kregen om één van hun quatre-mains ten gehore te brengen. Mooi, hè?

5   Serenade (Prins Albert van Saksen-Coburg)

Deze toevoeging is wel heel bijzonder. De muziek voor dit korte, maar lieflijke pianostuk is geschreven door Victoria’s eigen Prins Albert. Het is een serenade (oftewel Ständchen in het Duits). Mr. W. en ik hebben even zitten puzzelen op de tekst – die lastig te googlen blijkt -, maar het liedje beschrijft hoe de zanger ’s nachts onder het open vensterraam van zijn geheime geliefde staat, en haar smeekt om haar even te mogen zien. Echt een klassieke romantische scène, dus.

Schreef de smoorverliefde Albert dit liefdesliedje misschien voor Victoria na hun eerste ontmoeting? Een mooi idee, dat helaas niet met de werkelijkheid strookt. De tekst is namelijk al wat ouder – en voor victoriaanse begrippen al een beetje risqué – en is geschreven door Albert’s vader, Ernst I van Saksen-Coburg. Albert schreef later de muziek bij de tekst, waardoor dit fraaie nummer ontstond.

Wat we wel weten, is dat de jonge Albert op de dag dat Victoria hem ten huwelijk had gevraagd, zijn muziek voor zijn nieuwe verloofde speelde. Ik stel mezelf graag voor dat hij juist dit lieflijke liedje voor haar heeft gezongen. Het is een van twee composities van Prins Albert op de cd. Wat een geweldige vondst!

6   A Midsummer Night’s Dream – Nocturne (Felix Mendelssohn)

Wederom een juweeltje van vriend Mendelssohn, en een echte favoriet van Victoria. Deze werd op verzoek geschreven voor een victoriaanse uitvoering van Shakespeare’s toneelstuk A Midsummer Night’s Dream, en het werd een regelrechte hit. Dit gevoelige nachtelijke stukje brengt mooi de dromerige en stemmige sfeer over van het verhaal, en is bijna filmisch te noemen.

8   Lohengrin – Prelude (Richard Wagner)

Richard Wagner. Een componist met een imposante staat van dienst, maar helaas ook een nogal twijfelachtige reputatie. Wat je ook van de man zelf vindt, de oude Queen vond zijn muziek in ieder geval prachtig. Zijn prelude voor de epische opera Lohengrin vangt aan met trage, ijle violen, en klinkt vol van sprookjesachtige spanning. Misschien zelfs een beetje Walt-Disneyachtig – type Bambi.

Ik weet niet of ik het mooi vind; misschien ligt het aan mijn stemming. Ik kan me in ieder geval wel vinden in de kritiek van Wagners – voormalige – vriend Friedrich Nietzsche: “Niets anders dan een aantal korte muzikale pareltjes die samenhangen met veel te lange, saaie, zichzelf herhalende en overbodige muziekblokken.” Ouch…

Maar wie ben ik? Op haar 80^ste verjaardag werd de koningin getrakteerd op een uitvoering van Lohengrin in de Waterloo Gallery van haar kasteel in Windsor. Ze schreef erover:

“I was simply enchanted. It is the most glorious composition, so poetic, so dramatic, and one might almost say, religious in feeling and full of sadness,… and tenderness.”

Een betere recensie kan je eigenlijk niet krijgen, lijkt me.

17   Imperial March (Edward Elgar)

Nee, dit is niet de Imperial March van Darth Vader uit Star Wars. Deze statige en onbescheiden triomfantelijke mars door de toen nog relatief onbekende componist Edward Elgar is ‘fit for an empress’. Victoria en haar landgenoten worden in dit spektakelstuk neergezet als de onbewiste heersers van een wereldrijk. Het werk werd geschreven ter ere van Victoria’s Diamond Jubilee in 1897 – in de laatste jaren van haar leven. Het praalstuk lanceerde Elgar’s carrière, en kon naast nationiale bewondering rekenen op goedkeuring van de hoogbejaarde koningin.

Op volle luidsterkte

Wanneer het album afgelopen is, kan het wat mij betreft zo weer op repeat. Mocht je inmiddels ook een beetje fan van de victoriaanse tijd zijn geworden (wat ik volkomen begrijp), dan is de muziek van Victoria Revealed perfect om een middagje bij te lezen. Of op de achtergrond bij een zelfverzorgde afternoon tea, of tijdens een elegant etentje bij kaarslicht. Of op volle luidsterkte op zondagochtend! Oeps, schreef ik dat laatste hardop?

Ook nieuwsgierig geworden? De verzamel-cd Victoria Revealed is alweer uit 2012, maar is nog altijd te bestellen via de webshop van Historical Royal Palaces. Op dit moment is het album weer op voorraad.

Ik zap nog even terug naar liedje 5, onder het genot van een kopje lavendelthee…

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Murphy, Deirdre (et al.): Victoria Revealed: 500 facts about the queen and her world (Historic Royal Palaces 2012).
CD: Victoria Revealed (Historic Royal Palaces – River Production 2012)