Uitgestrekte Britse heuvellandschappen en imposante wolkenluchten weerspiegeld in het water van een rivier, terwijl de bewoners van deze schilderachtige landerijen op hun akkers aan het werk zijn. De werken van landschapsschilder John Constable zijn typisch voor de romantiek – maar ze zijn dan wel de beste in hun soort. Teylers Museum in Haarlem opent vanaf deze week de deuren voor een zeer bijzondere overzichtstentoonstelling van deze Britse meester.
Het allerliefste zou ik de tentoonstelling in Haarlem persoonlijk bezoeken, want het is voor het eerst dat er in Nederland een overzichtstentoonstelling van het werk van John Constable te zien is. Helaas is dit voor mij momenteel ten gevolge van de pandemie niet mogelijk. Daarom troost ik mij met een aantal afbeeldingen van zijn werken die online te vinden zijn; en ik laat jullie ook graag een aantal van deze mooie plaatjes zien – als smaakmaker!
Flatford Mill (‘Scene on a Navigable River’) uit 1816-1817 is (zonder lijst) ongeveer 1 meter bij 1.30 meter groot, en het meest omvangrijke doek dat Constable voor het grootste deel buiten schilderde.
John Constable (1776-1837) is strikt genomen geen Victoriaanse schilder, maar was actief in de Georgian-periode in Engeland. Hij stond in de traditie van de romantische schilders, die met veel gevoel ideale, imposante landschappen op het doek wisten te vereeuwigen. Maar Constable had daarbij ook een geheel eigen twist, waar ik persoonlijk erg van hou. Hij had – in tegenstelling tot andere romantische schilders – mensen nodig in zijn landschap. En dat niet alleen ter illustratie van natuurlijke grootsheid. Hij baseerde zijn kunst het liefste op het dagelijks leven; op mensen, en de plaatsen waar zij leven en werken.
Dat menselijke aspect is wat ik aan zijn werken zo waardeer. Niet voor niets zijn mensen, en de wereld waarin zij zich bevinden, ook op mijn blog de kern van mijn verhalen.
The White Horse uit 1819 betekende de grote doorbraak voor John Constable, en is één van de zogenaamde ‘six-footers’. Het is een tafereel dat hij goed kende uit zijn jeugd, namelijk van de rivier Stour in Suffolk. Aan de linkerkant wordt een trekpaard in een platbodem naar de overkant van de rivier gebracht, zodat hij daar op het jaagpad weer aan het werk kan worden gezet. Dat doet me denken aan mijn eigen tochtje met de trekschuit, vorig jaar…
Naast deze blik op de mens in zijn leefwereld was Constable als schilder veelvuldig in de natuur te vinden, en creëerde hij vanaf 1816 ook veel schilderijen daadwerkelijk in de buitenlucht. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Berglandschap met Regenboog (1810) van Caspar David Friedrich, dat een perfecte compilatie is van eerder gemaakte schetsen van natuurlijke objecten. De setting van Friedrichs schilderij is fictief, en dat zijn Constables scènes niet – hoewel ze soms wel geïdealiseerd zijn. Constable rekende niet alleen op zijn verbeeldingskracht, maar gaf de werkelijkheid een rol van betekenis. Op zijn manier sprak Constable zo gevoelens van geluk, verdriet, melancholie en schoonheid aan, zonder daarbij in superlatieven te schilderen.
The Cornfield (1826). Mijn favoriete Constable laat een idyllisch plaatje van een landelijk Engeland uit lang vervlogen tijden zien. Een jongen drinkt water uit een beekje op deze hete zomerdag, terwijl in de verte een man over het pad langs het graanveld loopt. Het weggetje bestaat echt, en John Constable heeft er vaak gelopen toen hij naar school ging. De omgeving op de achtergrond is echter door de schilder erbij verzonnen, en het schilderij is niet in de zomer geschilderd, maar ergens tussen januari en maart!
Tijdens zijn leven was Constable matig succesvol. Rond 1820 werd hij associate bij de Royal Academy, en in 1829 formeel lid. Desondanks verdiende hij lang niet zo veel als bijvoorbeeld zijn tijdgenoot (en concurrent) J.M.W. Turner, en lang niet al zijn werken werden bij leven verkocht. Maar toch kon hij – met wat steun van familie en vrienden – redelijk van zijn schildersvak rondkomen.
Hoewel hij ook portretverzoeken aannam om het huishoudgeld aan te vullen, kon hij ook eigen artistieke keuzes maken. Zoals de keuze voor grote doeken van wel 6 feet (ca. 1,85 meter) breed, om de imposante buitenlucht zo goed mogelijk tot uitdrukking te brengen. Deze doeken, zoals The White Horse (1819), Stratford Mill (1820) en The Hay Wain (1821) behoren tot de bekendste van Constables oeuvre.
Veel van deze werken werden geschilderd in het landschap waarin de kunstenaar was opgegroeid: In Suffolk, rond de rivier Stour. Over deze omgeving zei hij:
[They] “made me a painter, and I am grateful”; “the sound of water escaping from mill dams etc., willows, old rotten planks, slimy posts, and brickwork, I love such things.”
Na zijn verhuizing naar Hampstead bij Londen in 1820 concentreerde Constables werkzaamheden zich meer op Zuid-Engeland. Vanaf 1824 pendelde hij regelmatig tussen Londen en Brighton op en neer. Hoewel Brighton hem artistiek gezien niet zo trok, was het de hoop dat de zeelucht daar de gezondheid van zijn zieke vrouw Maria ten goede zou komen.
Hadleigh Castle, The Mouth of the Thames – Morning after a Stormy Night werd gemaakt tussen 1819 en 1829, en is één van Constables ‘six-footers’. Met het schilderen van een melancholische ruïne stond de schilder in de traditie van zijn romantische voorgangers. De aanwezigheid van de man met hond en de herder met zijn kudde koeien doorbreekt echter de eenzaamheid van het tafereel.
In Brighton voelde Constable zich dus in eerste instantie minder geïnspireerd, maar later richtte hij zich alsnog meer op zeegezichten. Daarbij concentreerde hij zich zoals altijd bijzonder op het heel precies weergeven van verschillende weeromstandigheden. Zo werd Constable bekend om zijn wolkenluchten. Hij had daarin een haast wetenschappelijke insteek, wat hij erg belangrijk vond bij het weergeven van de natuur. In de loop van zijn carrière ontwikkelde hij een zelfverzekerde en eigenzinnige stijl, en koos Constable ervoor om – in tegenstelling tot veel tijdgenoten – in een lossere toets te schilderen. Het daarom goed te zien waarom de latere impressionisten zijn werken zo zouden bewonderen.
Salisbury Cathedral from the Meadows werd voor het eerst tentoongesteld in 1831, maar het werd nooit verkocht. Het is één van Constables grote schilderijen, en zelf vind ik het prachtig door de mengeling van emoties: Van de serene schets van drie werkpaarden in het water tot de donderwolk boven de kathedraal, met tenslotte een hoopvolle regenboog die boven het geheel verschijnt.
De verhuizing naar Brighton mocht Maria uiteindelijk niet baten. Zij stierf in 1828. De dood van zijn grote liefde en de moeder van zijn zeven kinderen greep de schilder erg aan. Hij werd neerslachtig, en Constables werken van na deze tijd zijn vaak zwaarmoedig van aard. De zonnige idylle van zijn vroege schilderijen verdween naar de achtergrond, en daarvoor in de plaats kwam een mengeling van emoties, in de vorm van onstuimige of donkere scènes.
Cenotaph to the Memory of Sir Joshua Reynolds (Grafmonument ter herinnering aan Sir Joshua Reynolds) uit 1836. Dit gedenkteken stond op het landgoed van Sir George Beaumont, die de nog jonge John Constable aanmoedigde in zijn kunstenaarschap. Dit schilderij is een voorbeeld van de meer sombere stemming die Constable na de dood van zijn vrouw in zijn kunst bracht. Over dit schilderij deed hij in totaal zestien jaar, en het was het laatste schilderij dat hij op de Royal Academy tentoonstelde. Het werd niet verkocht.
In welke stijl John Constable zich ook aan zijn kunst wijdde, het resultaat blijft zonder uitzondering indrukwekkend, persoonlijk en ontroerend. Ongetwijfeld zullen bezoekers van de tentoonstelling in Teylers Museum hun ogen uitkijken bij het zien van alle doeken en schetsen die het museum voor deze expositie heeft weten samen te brengen. Daarbij wordt nadruk gelegd op Constables bewondering voor oude meesters, zoals ook de Nederlandse Ruisdael, Rembrandt en Allaert van Everdingen.
Hampstead Heath with a Rainbow (1836). Van dit uitzicht heeft John Constable meerdere varianten geschilderd. We zien hier het Londense park Hampstead Heath, met een gezicht op de Branch Hill vijver. De windmolen heeft Constable zelf geplaatst, net als de twee regenbogen die samen met de wolken voor schitterend licht zorgen. De stad Londen lijkt ver weg te liggen. Zelf ben ik naast al deze pracht erg gecharmeerd van de schattige ezeltjes in de rechteronderhoek.
Ik hoop dat zoveel mogelijk van jullie de tentoonstelling kunnen bezoeken. Tickets kunnen vooraf en per tijdsvak worden gekocht. Voor wie niet in de gelegenheid is om te gaan, is het mogelijk om het museum virtueel te bezoeken. Daarnaast is op Youtube een korte film te zien over te tentoonstelling.
Voor nu kruip ik alvast met de bijbehorende museumcatalogus op de bank. Met een kopje thee in de hand.
De tentoonstelling is van 19 september 2020 tot en met 28 februari 2021 (verlengd) te zien in Teylers Museum, Haarlem.
De catalogus bij de tentoonstelling over John Constable: John Constable – Licht, lucht en landschap door Michiel Plomp en Terry van Druten is onder andere verkrijgbaar bij de lokale boekhandel en bol.com (ISBN: 9789068688184).
Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
James Hamilton: A Strange Business – Making Art and Money in Nineteenth-Century Britain (2014).
John Hayes: British Paintings of the Sixteenth through Nineteenth Centuries. National Gallery of Art Washington (1992).
Jeremy Paxman: The Victorians – Britain Through the Paintings of the Age (2009).
Marleen Ram: Bingo. Op: www.teylersmuseum.nl.
NN: John Constable: Overzichtstentoonstelling van de Engelse grootmeester van de romantiek. Op: www.teylersmuseum.nl.
John Constable op Wikipedia.org.
Cenotaph to the Memory of Sir Joshua Reynolds op www.nationalgallery.org.uk.
Flatford Mill (‘Scene on a Navigable River’) op www.tate.org.uk.
Hadleigh Castle, The Mouth of the Thames – Morning after a Stormy Night op Yale.edu.
Salisbury Cathedral from the Meadows op www.tate.org.uk.
The Cornfield op www.nationalgallery.org.uk.
The White Horse op www.nga.gov.
Hampstead Heath with a Rainbow op www.tate.org.uk.
Alle afbeeldingen van de schilderijen zijn afkomstig van Wikimedia Commons en bevinden zich in het publiek domein.
Leuk, dat je over deze tentoonstelling schrijft. Mijn favoriete (romantische) landschapschilder is Alexander Calame, een zwitser, die we hier in Zwitserland regelmatig in musea tegenkomen. Mij fassineert vooral hoe hij details schilders, en het licht. Net zoals op die schilderijen die jij in je post toont.
Bedankt voor je reactie, Johanna, en voor je verwijzing naar Alexander Calame. Ik kende hem niet, dus heb hem even opgezocht. Hij heeft inderdaad prachtige schilderijen! Geweldig hoe hij de bergen in het licht zet. ‘The Sycamores’ uit 1848 vind ik erg mooi.
Ik vind het altijd erg leuk om via mijn lezers nieuwe dingen te leren, dus nogmaals bedankt! 🙂
Mijn dank voor het beschrijven van leven en werken van John Constable en de manier waarop hij zijn emoties in zijn schilderijen verwerkte. Er is weer uitgebreid onderzoek door jou gedaan en met die informatie ontstaat een andere kijk op zijn werk voor de bezoekers van de tentoonstelling in Teylers Museum. Voor degene die, met spijt, in deze coronatijd het museum niet kunnen bezoeken: ik kreeg van een lieve vriendin de mooie catalogus toegestuurd! Met deze beschrijving Van My inner Victorian en de catalogus voelt het toch alsof ik op de tentoonstelling ben geweest!
Dank je wel voor je mooie woorden! Ik ben blij dat je door middel van dit blog en de catalogus door de tentoonstelling hebt kunnen reizen. 🙂