Voor het schilderij van vandaag in de nieuwe rubriek ‘Ingelijst’ blijven we nog eventjes hangen in het jaar 1800. Tijdens mijn zoektocht kom ik veel portretten tegen; maar wie zijn toch al die mensen die de tijd heeft opgeslokt? Zo vond ik dit alledaagse tafereeltje van de familie Chalon. Wie waren deze mensen, en wat deden ze in Londen?

Dit schilderij heet The Chalon Family in London en werd rond 1800 vervaardigd door de Zwitserse schilder Jacques-Laurent Agasse (1767-1849). Het is een klein schilderijtje van nog geen 20 cm breed.

Een mooie huiselijke scène, vinden jullie niet? Rechts zijn drie dames beschaafd aan het handwerken, terwijl de dame links een beetje brutaal de kijker aankijkt. Naast de bordurende dames staat een mannelijke vriend of familielid, die een verrassingsbezoekje lijkt te krijgen van een heer die over de schutting kijkt.

Wat me opvalt aan dit schilderij zijn de rollen die de dames en heren in het tafereeltje vervullen. De mannen zijn met elkaar in gesprek, terwijl zij door de vrouwen totaal niet opgemerkt lijken te worden. De neerwaartse blik van de handwerkende vrouwen geeft mij het idee dat zij wellicht de ongehuwde dochters des huizes zijn – die zich volgens de heersende moraal uit de tijd van Jane Austen niet al te geïnteresseerd richting mannelijk bezoek mochten opstellen. Aan hun houding te zien zijn dit blijkbaar keurige dames.

Interessant is daarom de directe blik van de dame links. Ook zij negeert de pratende mannen, maar kijkt daarentegen de schilder – en daarmee de kijker – recht in de ogen. Waarom staat zij er zo zelfbewust op? Aangezien ze knollen (meirapen?) lijkt te schillen, zou ze wellicht een dienstmeid kunnen zijn. Niet echt een persoon die de meeste families pontificaal op hun schilderijen wilden vereeuwigen. Is het dan toch de vrouw des huizes, die blijkbaar belangrijk en zelfbewust genoeg is om al werkend geportretteerd te worden? Zoals ik al eens eerder geschreven heb over de rol van de vrouw in de 19^e eeuw, werd huishoudelijk werk rond 1800 steeds minder genteel. Deftige dames hoorden niet in de keuken thuis, zo lezen we onder andere bij Jane Austen.

Na mijn eerste indruk werd het natuurlijk tijd om op onderzoek uit te gaan. Ik hoopte wat informatie over de familie Chalon te vinden. Hun naam klonk mij in ieder geval niet Brits in de oren.

En dat bleek te kloppen.

Ik vind het altijd ontzettend leuk wanneer mooie plaatjes blijken te leiden tot een verhaal, en wanneer je daadwerkelijk informatie over mysterieuze personen kunt vinden. Voor hetzelfde geld was deze familie Chalon van relatief bescheiden komaf geweest, en helemaal in de vergetelheid geraakt. Maar waarschijnlijk hebben we het aan twee kunstzinnige zoons uit het gezin te danken, dat we nu nog wat meer van hen weten dan alleen hun gezichten.

Even voorstellen: De familie Chalon

Waarschijnlijk zien we staande op het schilderij Jean-Jacques Chalon, een horlogemaker uit Genève, die Zwitserland in 1794 samen met zijn gezin verliet. Mogelijk speelde daarbij de Europese onrust van de Franse Revolutie een rol.

Want de Franse revolutie liet ook het Zwitserse staatje van Genève niet ongemoeid; in februari van 1794 nam Genève na veel opstanden een nieuwe grondwet aan, naar het voorbeeld van de revolutionaire buren. Kort na de executie van de tirannieke Franse leider Robespierre in juli van datzelfde jaar brak er alweer een geweldadige tegenrevolutie uit. Meer dan genoeg onrust, dus, om een tijdje naar het rustige Engeland uit te wijken.

Meneer Chalon werd leraar Frans aan het Royal Military College in Sandhurst. Het gezin woonde in ieder geval rond 1800 in Londen, en we weten zelfs hun adres: 8 Church Street, in de nieuwe wijk Kensington.

De familie had twee zoons en in ieder geval één dochter, die ongehuwd zou blijven. Over andere dochters en zoons heb ik niets kunnen vinden, maar het schilderij suggereert dat er mogelijk dus wel drie zussen waren.

De zoons van Chalon, John James (1778-1854) en Alfred Edward (1780-1860), werden allebei leerlingen aan de prestigieuze school van de Royal Academy in Londen. Zij werden dus opgeleid tot kunstschilder, en zouden later redelijk succesvol worden, én volwaardig lid van de Royal Academy. Albert Edward zou in 1837 zelfs een portret van Koningin Victoria mogen maken, dat bekend zou worden door het gebruik op postzegels.

In 1800, toen het schilderij van het gezin gemaakt werd, waren de beide zoons rond de 20 jaar oud. Zij staan er om een of andere reden niet op. Waren zij niet thuis toen de schilder zijn schets maakte? Of was het familieportret een verrassing voor de beide broers? Zij kenden de schilder goed, want Jacques-Laurent Agasse was een vriend en collega-kunstenaar. Hij kwam net als de familie Chalon uit Genève, wat mogelijk voor een verbindende factor zorgde.

Het schilderijtje van de familie is in zijn aard echt een intiem privé-portret, eigenlijk meer een soort kiekje. Het bescheiden formaat van het schilderij, maar ook de ongedwongenheid van de scène en de blik van de oudere vrouw doen vermoeden dat dit werkje niet bedoeld was voor wijdere kring, maar alleen voor familie en naaste vrienden.

Wat kleding kan vertellen

Twee collega-bloggers met een site over geschiedenis, Two Nerdy History Girls, hebben hun eigen gedachten over het portret van de familie Chalon. En daaruit blijkt dat ze veel meer kaas gegeten hebben van Georgian fashion dan ik. Over de kleding van de dame links schrijven zij:

“The oldest woman […], sitting by herself and warily looking up at the artist, is dressed in the style of an earlier generation, in a plain gown, kerchief and ruffled cap.”

Dit in tegenstelling tot de andere dames, die blijkbaar volgens de laatste mode van rond 1800 gekleed gaan:

“The […] younger women are much more stylishly dressed in the high-waisted gowns and bonnets of the early 19thc.”

Naast het feit dat de handwerkende dames qua uiterlijk jonger zijn dan de dame links, is blijkbaar hun vermoedelijke leeftijd ook aan hun kleding af te lezen. Handig voor het identificeren van die geportretteerden, die gedeeltelijk van de kijker afgewend zitten. Zouden zij net als hun broers rond de 15 à 25 jaar zijn geweest?

De Nerdy History Girls maken nog een interessante observatie: De middelste jongedame draagt duidelijk een bril om haar priegelige handwerk te kunnen zien. En de dame links van haar, die we alleen vanaf de achterkant zien, draagt er waarschijnlijk ook één. Brillen werden namelijk met een touwtje achter het hoofd gebonden, en nog niet achter de oren geklemd. Interessant om te weten!

Na mijn kleine onderzoekje heb ik het gevoel dat ik de onbekende familie op het schilderijtje net een klein beetje beter heb leren kennen. Zouden de familieleden hun broers hebben gemist – of is de man achter de schutting misschien één van hen? Zou de familie trots zijn geweest op hun kunstzinnige zoons en broers, ondanks dat vader eerst een zakelijker beroep voor hen op het oog had gehad?

En zouden de drie bordurende dochters dromen van een toekomstige echtgenoot, terwijl in ieder geval één van hen vrijgezel zou blijven? Met onze kennis achteraf kun je nog wel even doorgaan met mijmeren.

En dat doe ik dan ook graag. Met een kopje thee.

---

Isabella Bradford: Sewing in a London Garden, c1800. Op: TwoNerdyHistoryGirls.
The Chalon Family in London bij het Yale Centre for British Art.
Unknown man, formerly known as Alfred Edward Chalon bij de National Portrait Gallery, London.
John James Chalon op Wikipedia.org.
John James Chalon RA (1778-1854) bij de Chris Beetles Gallery.
Alfred Edward Chalon op Wikipedia.org.