Als er één liefdesverhaal is dat deze Valentijnsdag verteld moet worden, is het wel dat van Victoria en Albert. Want dit jaar gedenken we op 10 februari maar liefst hun 180^e trouwdag. Hoe beleefden Victoria en Albert de lange aanloop naar deze dag? Het blog van vandaag geeft een inkijkje in beide (nogal verschillende) perspectieven van het geliefde koninklijke koppel.

Het is bepaald niet ongewoon wanneer koppels zich in de aanloop naar hun huwelijksdag druk maken om de laatste details van de grote dag. Dit was voor Victoria en Albert niet anders; al hadden zij wel andere dingen aan hun hoofd dan de tafelschikking, en of de taart wel op tijd geleverd zou worden. Het huwelijk had aardig wat politieke voeten in de aarde, waarbij het vooral draaide om de positie van Albert, die – toch tamelijk ongewoon – zou trouwen met een koningin.

Dat Albert en Victoria zouden trouwen was lange tijd niet vanzelfsprekend geweest, en eigenlijk was de werkelijkheid een stuk minder romantisch dan de vele films over Victoria ons doen geloven. Die starten meestal pas bij hun tweede ontmoeting in oktober 1839, toen bij Victoria de vlam in de pan sloeg. Maar daarvóór was de jonge koningin beslist niet zo happig op een verbintenis met haar neef, een eenvoudige Duitse prins.

Voorbestemd om te trouwen

Al bij de beide geboortes van Victoria en Albert in 1819 werd er door de familie gekonkeld over hun toekomstige huwelijken. De familie ‘Coburg’, waar zowel Victoria’s moeder als Alberts vader deel van uitmaakten, had namelijk een goede neus voor dynastieke verbindingen. Zo was Victoria zeer waarschijnlijk de toekomstig troonopvolger in Groot-Brittannië. En vóór haar was haar Oom Leopold al getrouwd geweest met de ongelukkig vroeg overleden kroonprinses van Engeland, prinses Charlotte.

Terwijl Victoria werd voorbereid op haar rol als toekomstige vorstin, werd Albert klaargestoomd om te trouwen met een prinses uit een van Europa’s vooraanstaande vorstenhuizen. En aangezien het Britse koningshuis een van de machtigste van Europa was, stond Victoria natuurlijk bovenaan het lijstje. Dat zij neef en nicht van elkaar waren, vond men geen probleem.

De eerste ontmoeting

Van deze opzet waren de pionnen zelf in eerste instantie niet zo bewust. De eerste kennismaking moest subtiel plaatsvinden, zo vond Oom Leopold, zodat de ongedwongen situatie misschien een bodem zou kunnen leggen voor latere genegenheid voor elkaar. Om de schijn hoog te houden was het belangrijk dat broer Ernst overal bij was, en dat het bezoek officieel aan Tante Victoire, Victoria’s moeder, gericht was. Zo leek de ontmoeting vooral op een familieonderonsje. Maar Victoria en Albert waren beiden niet achterlijk, en hadden uiteindelijk toch wel door waar het de familie om te doen was.

Zo ontmoetten Victoria en Albert elkaar voor het eerst op 18 mei 1836. Victoria was bijna 17, en Albert 16 jaar oud. Victoria schreef over Albert:

“Albert […] is extremely handsome; his hair is about the same colour as mine; his eyes are large and blue, and he has a beautiful nose and a very sweet mouth with fine teeth; but the charm of his countenance is his expression, which is most delightful.”

Die eerste indruk zat dus wel goed; Victoria was anders beslist niet genegen tot makkelijke complimentjes, zo laat haar afwijzing van de Prinsen van Oranje van twee dagen daarvoor zien.

Ernst en Albert waren ook te gast op Victoria’s verjaardag op 24 mei, maar helaas was Albert gedurende een deel van hun verblijf ziek. Maar nadat hij was opgeknapt konden ze prettig kennismaken, en onder andere samen pianospelen. Er was dus wel een klik tussen de twee. Toen de broers op 10 juni weer naar huis gingen, vonden beiden dat erg jammer, en Victoria miste Albert in het begin wel.

Albert in het wachtbankje

In de loop der tijd zou dat gemis echter slijten. Albert en Ernst gingen in Duitsland studeren, en maakten reizen door Europa. Ondertussen werd Victoria in 1837 plotseling koningin. Albert stuurde Victoria een beleefde brief om haar hiermee te feliciteren, en schreef dat hij hoopte dat zij nog eens aan hem dacht. Maar het bleef stil aan de overkant. Waar Albert voorheen nog bescheiden briefcontact met prinses Victoria had kunnen onderhouden, werd dit voor haar als nieuwbakken koningin ongepast gevonden. En zo verliep enig contact met elkaar via familieleden. Zo hou je natuurlijk maar moeilijk een vriendschap in stand.

Ondertussen gingen er in het Verenigd Koninklijk stemmen op dat Victoria maar snel moest trouwen. Het liefst met een verstandige, beetje oudere prins – want zo’n jong meisje had natuurlijk wel een wijze man aan haar zijde nodig. Victoria zag het echter niet zitten om haar pas verworven vrijheden zo snel weer op te geven, en weigerde om aan trouwen te denken.

Enige hoopvolle jonge prinsen plaatste zij hiermee in het wachtbankje; ook prins Albert. Hij was zelfs niet aanwezig bij Victoria’s kroning in 1838: Oom Leopold vond het beter voor Albert om zich ‘low profile’ op te stellen, en Victoria vond zijn aanwezigheid helemaal niet nodig. Ze had geen zin om mensen op het idee van een aanstaand huwelijk te brengen.

Dit duurde een hele tijd voort, en Victoria werd steeds standvastiger in haar mening om niet zo snel te trouwen: Het liefst pas over een jaar of drie. Ook begon zij te twijfelen aan Alberts geschiktheid. Ondertussen kwamen er wél andere hoopvolle prinsen om Victoria’s hand dingen. Of Albert dit wist is maar de vraag, maar zijn geduld begon zo langzamerhand wel op te raken.

Toen Albert klaar was met zijn studie was hij het wachten zat; drie jaar wachten op enig teken van een mogelijk huwelijk vond hij slecht voor zijn reputatie, en voor zijn eigen kansen op de huwelijksmarkt. En daarin had hij waarschijnlijk gelijk. Het was ten tijde van Victoria’s kroning natuurlijk al twee jaar geleden dat ze elkaar hadden ontmoet. Daarom begon hij in december 1838 serieus te overwegen om zich terug te trekken als huwelijkskandidaat. Ook Albert’s vader had al niet veel vertrouwen meer in een huwelijk tussen Albert en Victoria, en was inmiddels op andere plannen aan het broeden.

Een Coburg geeft echter niet zomaar op, en Oom Leopold en zijn zus Victoire al helemaal niet. In september 1839 gaf Victoria toe aan de druk van haar familie om Albert en Ernst nog eens aan het hof uit te nodigen. Door een aantal akkefietjes aan het Britse hof was ze ook wel wat gaan voelen voor het idee om een partner aan haar zijde te hebben; en misschien was ze er ook wel gewoon aan toe om te trouwen.

Toch ging haar uitnodiging aan Ernst en Albert niet van harte, en hoe ze het in de brief formuleerde leek het meer op een bevel dan op een welgemeend verzoek: De jongemannen dienden op 28 september hun opwachting te maken in Londen.

Albert was echter een trotse man, en had geen zin meer om naar de pijpen van Victoria te dansen. Hij besloot haar lekker te laten wachten, en schreef terug dat hij dan niet kon. Het vaststellen van een datum van aankomst werd nu een heen-en-weer-gesteggel tussen de twee; en uiteindelijk kon Albert er pas op 10 oktober zijn.

De biografen van Victoria en Albert zijn het erover eens dat Albert helemaal niet meer zo happig was op een huwelijk met de prinses die hem zo lang liet wachten. Lucy Worsley meent zelfs dat Albert werkelijk van plan was om in Londen hun ‘onuitgesproken verloving’ te verbreken. Maar nu Victoria besefte dat ze wél wilde trouwen, hoopte ze dat ze nog een kansje had.

Het huwelijksaanzoek van Victoria

Victoria was van tevoren dus best een beetje zenuwachtig, en Albert natuurlijk ook. Toen hij echter op 10 oktober 1839 het paleis kwam binnenlopen was Victoria op slag verliefd. Ze viel als een blok voor de knappe prins, die in de afgelopen drie jaar tot een zeer knappe jongeman was uitgegroeid. De twee raakten natuurlijk aan de praat, dineerden in de familiekring, en speelden samen Haydn op de piano. Victoria vertelde aan enkele vertrouwelingen al drie dagen later dat haar besluit vaststond: Met Albert wilde ze trouwen. Maar ja, dan moest zij hem nog wel even vragen.

Uit deze eerste belangrijke stap blijkt al het probleem dat hun hele verdere leven een rol zou blijven spelen: Dat Victoria hogergeplaatst was dan haar (aanstaande) man. Omdat zij koningin was, moest zij Albert ten huwelijk vragen. Het werd het startschot van vele situaties met omgekeerde genderrollen; iets wat in de patriarchale Victoriaanse samenleving heel gevoelig lag. Mannen en vrouwen hadden duidelijk afgebakende taken, in de maatschappij, en in het gezinsleven. Dat Victoria en Albert deze rollen ten dele moesten omdraaien, was voor beiden met enige regelmaat een grote worsteling.

Victoria’s aanzoek was dan ook geen romantische vraag op één knie, maar meer een statement. Gelukkig antwoordde Albert bevestigend, zoals Victoria het in haar dagboek beschrijft:

“I said to him that he must be aware why I wished [him] to come here, and that it would make me too happy if he would consent to what I wished (to marry me); we embraced each other over and over again, and he was so kind, so affectionate. […] [H]e said he would be very happy ‘das Leben mit dir zu zubringen [sic]’ and was so kind and seemed so happy […].”

En zo was het stel dan toch nog verloofd. Victoria was in de wolken, maar Albert vooral overdonderd, en hij had wisselende gevoelens. Aan de ene kant was hij blij dat de kogel eindelijk door de kerk was, en dat Victoria duidelijk graag met hem wilde trouwen. Maar hij was niet zo licht ontvlambaar als Victoria. En hoewel hij haar erg mocht, was zij duidelijk een stuk verliefder dan hij. De plotselinge verloving was een grote stap, die hij nu misschien niet meer zo had zien aankomen. Het zou zijn leven erg gaan veranderden.

Omdat Victoria koningin was, konden ze de verloving niet zomaar van de daken schreeuwen. Ze hielden het enkele dagen stil in kleine kring. Zelfs Victoria’s moeder mocht het niet meteen weten, omdat men bang was dat ze haar mond voorbij zou praten. Ondertussen genoten beide geliefden van elkaars gezelschap, want nu ze verloofd waren konden ze tenminste werkelijk gaan kennismaken. Ook Albert warmde nu een beetje naar Victoria op, en zo was het een moeilijk afscheid op 14 november. Gelukkig konden ze nu wel genieten van intens briefcontact, wat voorheen onmogelijk was geweest. Zo stuurde Albert zijn verloofde bijvoorbeeld zelfgecomponeerde muziek.

Albert ging terug naar zijn thuisstaatje in Europa om zich voor te bereiden op het aanstaande huwelijk. En ook in Engeland moesten voorbereidingen getroffen worden. Victoria dacht dat het niet zo moeilijk zou zijn om Albert een geschikte positie aan het hof te geven – met onder andere een Britse adellijke titel en een eigen inkomen. Maar dat bleek het wel.

Victoria en Albert: Verloofd!

Verloofd zijn betekende voor Victoria en Albert dat zij beiden een aantal verschillende horden moesten nemen.

Op 23 november maakte Victoria haar verloving officieel bekend, door een formele verklaring voor te lezen aan haar privy council. Dit vond ze spannend om te doen, want wat hadden die oude mannen van de Raad met haar privégevoelens te maken? Ook hier was het voor Victoriaanse begrippen ongemakkelijk dat een vrouw haar eigen huwelijksbesluit kenbaar maakte. Maar ja, in haar geval kon het moeilijk anders.

Bij de bekendmaking van Victoria’s voorgenomen huwelijk met een prins uit een klein Duits staatje diende zich meteen een enorm probleem aan: Alberts positie aan het hof. Het Britse parlement, dat over dit soort zaken besliste, zat helemaal niet te wachten op een volgende arme Duitse prins in het koningshuis. De frictie in het parlement had deels te maken met Britse interne zaken, maar lag ook voor een groot deel aan – daar hebben we hem weer – Oom Leopold.

Leopold was met kroonprinses Charlotte getrouwd geweest, en had toen een vorstelijke jaarlijkse toelage toegezegd gekregen van het Britse parlement. Maar toen Charlotte in 1817 overleed, besloot hij die toelage grotendeels te houden. Ook in 1839, toen hij al lang Koning der Belgen was, leefde hij nog steeds van Brits geld. Geen wonder dat de Britten niet erg op nog een dure Coburg zaten te wachten.

Tot Victoria’s grote frustratie lag het parlement op alle belangrijke vlakken dwars: Albert kreeg geen Britse adellijke titel, geen politieke rol, geen praktische functie in het leger (alleen ceremonieel), en een vrij kleine financiële toelage. Victoria vond dit verschrikkelijk, en zette zich af tegen de Tories, de politieke partij die dit op hun geweten had. Het kostte premier Melbourne de grootst mogelijke moeite om Victoria te overtuigen dat opper-Tory en nationale held, de Hertog van Wellington, toch echt een uitnodiging voor de bruiloft diende te krijgen. De sfeer was geladen aan het hof.

Voor Victoria waren al deze strubbelingen vervelend, maar voor Albert zou dit gesteggel de grootste consequenties hebben. Terwijl hij al afscheid moest nemen van zijn geliefde thuis op slot Rosenau, moest hij ook nog lijdzaam toezien hoe er aan de stoelpoten van zijn toekomstige bestaan werd gezaagd.

Want zonder fatsoenlijk inkomen kon hij als man zijn gezin niet onderhouden, en was hij dus in alles afhankelijk van zijn vrouw. Zijn positie als heer des huizes werd nog meer ondermijnd door het feit dat hij niet zelf zijn hoogste stafleden mocht aanstellen, uit angst voor spionage. En wanneer hij geen Britse adellijke titel zou krijgen, dan zouden Victoria’s ooms (en later ook zijn eigen zoons) hem vóórgaan in de pikorde aan het hof. Geen situatie om naar uit te kijken, dus. Welke rol van betekenis zou de ambitieuze en intellectuele Albert nog mogen spelen in Groot-Brittannië – behalve te zorgen voor wettelijk nageslacht van de vorstin?

Na enkele feestelijkheden in Coburg vertrok Albert op 28 januari 1840 met een deels Britse entourage uit zijn thuisland. Het was een emotioneel afscheid, en hij werd door vele mensen uitgezwaaid. Opnieuw nam Albert met deze reis een omgekeerde rol aan, één die normaliter aan de vrouw werd toebedeeld: Hij moest huis en haard verlaten om te trouwen, werd Brits onderdaan, moest zijn naam veranderen (Albrecht werd Albert), en werd afhankelijk van zijn partner. En terwijl de reis via Kassel, Keulen, Brussel en Calais werd afgelegd, waren nog niet eens alle onderhandelingen over zijn positie rond. Albert zat beslist niet in een benijdenswaardige positie.

De  bruiloft van Victoria en Albert

Wat zijn situatie hopelijk een beetje goedmaakte, was de reactie van Victoria, toen hij op 6 februari bij Buckingham Palace aankwam. Ze brak alle protocollen en vloog hem direct om de hals. Over vier dagen zouden ze trouwen!

Op 10 februari 1840 was het dan zover: de huwelijksdag van Victoria en Albert. Uiteraard een bijzondere dag voor henzelf, maar ook voor het Britse volk. Want voor het eerst in de geschiedenis vond een koninklijk trouwerij niet volledig achter gesloten deuren plaats. Hoewel Victoria en Albert liever een bescheiden huwelijksfeest wilden, besloot premier Melbourne dat het een publieke aangelegenheid moest zijn. Met deze PR-stunt probeerde hij het imago van het koningshuis op te vijzelen na een aantal ongelukkige hofaffaires – en het werkte. Victoria en Albert waren gedurende de dag een aantal keer zichtbaar voor het volk, terwijl zij in hun koetsen door de stad reden. Deze ritjes langs het publiek kennen wij tegenwoordig nog steeds.

Victoria bracht nog meer nieuwigheden in de koninklijke huwelijksceremonie: Zo droeg zij geen koninklijk gewaad, maar een witte bruidsjurk. Deze kleur had zij gekozen als teken van reinheid; en het zou vanaf die dag dé kleur van Westerse bruidsjurken bepalen. Daarnaast droeg ze ook geen kroon, maar een soort diadeem van oranjebloesem. Het toonde dat Victoria niet als vorstin het huwelijk wilde ingaan, maar als gewone vrouw.

Zo reden Victoria en Albert rond 12:00 uur in twee gescheiden processies onder luid gejuich van de menigte van Buckingham Palace naar de koninklijke kapel van het St. James’s Palace.  Het was bitterkoud, en het stormde en regende, maar het uitzinnige publiek leek het niet te kunnen deren. Victoria trok zich bij de kapel met haar bruidsmeisjes terug, en Albert toog alvast richting het altaar. Overigens had hij zijn Victoria al in haar jurk gezien, want tegen de traditie in hadden zij elkaar op Buckingham Palace even gesproken – even een klein momentje samen.

Naast alles wat er al bijzonder was aan deze bruiloft, was er ook iets aan de hand met de liturgie. De tekst die tijdens de huwelijkssluiting werd gebruikt, was namelijk hetzelfde als bij alle andere Britse bruidsparen – die wel in een traditioneel rollenpatroon konden gaan leven. Dat leverde een aantal opmerkelijke momenten op.

Zo moest Albert aan Victoria beloven dat al zijn wereldse goederen aan haar toebehoorden (gegniffel vanuit de kapel om de relatief arme prins), en beloofde Victoria gehoorzaamheid aan haar echtgenoot (wat constitutioneel natuurlijk niet kon, want hij was haar onderdaan). Zo koos Victoria voor een zo traditioneel mogelijk huwelijk – al zouden zij en Albert later nog genoeg onenigheid krijgen over zijn positie als heer des huizes, en als echtgenoot.

Na de ceremonie verliet het bruidspaar de kapel hand in hand. Voor het Britse publiek was de bruiloft van hun jonge vorstin met een knappe prins een sprookjesachtig plaatje, en op de terugweg naar Buckingham Palace werd het stel dan ook wederom uitbundig toegejuigd.

Het zogeheten wedding breakfast duurde tot ongeveer 15:30 uur. Daarna kregen Victoria en Albert eindelijk de tijd om alleen te zijn. Ze reisden – wederom begeleid door een enthousiaste menigte – naar Windsor, waar ze enkele dagen enigszins privé konden doorbrengen. Waar Albert het liefste enkele weken op huwelijksreis was gegaan, besloot Victoria dat zij als koningin echt niet langer weg kon blijven dan een dag of vier. De lastige verhoudingen binnen het echtpaar waren hierin al duidelijk zichtbaar.

Maar eerst was er een dinertje samen, en de eerste gezamenlijke nacht. Helaas was Victoria aanvankelijk even onwel (waarschijnlijk door de vele indrukken van de dag), maar later trok dat gelukkig weg. Victoria schreef in haar dagboek over deze avond en nacht:

[…] He clasped me in his arms, and we kissed each other again and again. His beauty, his sweetness and gentleness – really how can I ever be thankful enough to have such a Husband!”

In hun momenten samen vonden Victoria en Albert veel genegenheid voor elkaar. Maar veel alleen konden ze niet zijn. De volgende dag waren ze al vrij vroeg uit de veren, waardoor er aan het hof geroddeld werd “dat er zo toch geen Prince of Wales kwam”. En later op de dag kwam er weer gewoon visite van de familie. Om elkaar echt beter te leren kennen, en zich volledig op elkaar af te stemmen hadden Victoria en Albert de komende jaren nodig – met de nodige ups en downs. Maar enkele weken na de huwelijksdag schreef Victoria aan haar nichtje, wat toch haar hele leven wel zou blijven gelden:

 “You cannot imagine how delightful it is to be married. I could not have dreamed that anyone could be so happy in this world as I am.”

En met die mooie gedachte, zet ik een kopje thee.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Stanley Weintraub: Albert, Uncrowned King (1997). De citaten van Victoria komen uit deze publicatie.
Julia Baird: Victoria, the Queen – An intimate biography of the woman who ruled an empire (2016).
Helen Rappaport: Queen Victoria, a biographical companion (2003).
Worsley, Lucy: Queen Victoria: Daughter, Wife, Mother, Widow (2018).