Er is in de 19e eeuw ontzettend veel mooie kunst gemaakt. Een kunstenaar die ik tijdens mijn onderzoekjes naar het leven in de victoriaanse tijd telkens weer tegenkom, is James Tissot. Hij is het meest bekend om zijn kleurrijke, ongedwongen scènes van keurig geklede, maar eigenzinnige dames in dagelijkse settings. Zo brengt hij de 19e eeuw op haar mooist tot leven. Vandaag laat ik jullie vier mooie, wat minder bekende werken van hem zien.
Jacques-Joseph Tissot werd in 1836 geboren in de Franse havenstad Nantes, waar hij heel zijn jeugd doorbracht. Zijn vader, Marcel Théodore Tissot was een welgestelde stoffenverkoper. Zijn moeder Marie richtte zich – zoals dat hoorde – op de opvoeding van de kinderen, maar hielp ook haar man met het ontwerpen van hoeden.
Uit zijn kunstwerken blijkt wel, dat de jonge Tissot goed heeft rondgekeken in de zaak van zijn vader. Hij heeft er zeker zijn oog voor verschillende stoffen en hun bewegelijkheid gekregen. Toch wist Jacques op zijn zeventiende precies wat hij wilde worden: kunstschilder. Zijn vader had hem graag gezien als opvolger in de zaak, maar vooral zijn moeder ondersteunde hem in het navolgen van zijn kunstzinnige roeping.
Jacques wordt James
En zo vertrok de 20-jarige Tissot halverwege de jaren 1850 naar Parijs om een schilderstudie te volgen aan de Ecole des Beaux-Arts. Hier leerde hij onder begeleiding van eigentijdse meesters de klassieke doeken in het Louvre na te schilderen. Het is in deze periode dat hij zichzelf in plaats van Jacques ‘James’ ging noemen. De jonge kunstenaar had namelijk een groeiende fascinatie voor Groot-Brittannië; een interesse die veel Franse tijdgenoten met hem deelden, vanwege de revolutionaire sprongen die de Engelse portretkunst op dat moment maakte.
In de tien jaar na zijn studie bouwde James een eigen carrière op. Hij werd een gewild kunstenaar, en vanaf 1862 werd zijn werk zelfs een paar achtereenvolgende jaren geëxposeerd in Londen. Met deze erkenning uit het kunstenaarscentrum van de wereld was hij ongetwijfeld zeer verguld. En toen het in Frankrijk onrustiger werd door de oorlog tegen Duitsland, vertrok James in 1871 naar de Britse hoofdstad.
Sterrenstatus in Londen
In Londen werd hij met open armen ontvangen. In een nieuwe fase van zijn kunstenaarschap ontpopte James zich tot de nu bekende schilder van elegante dames in modieuze settings; een thema dat erg in de smaak viel bij een groeiende groep rijke Britse ondernemers. Binnen mum van tijd verdiende hij een vorstelijk inkomen, en kocht hij voor zichzelf een mooi huis in de chique en artistieke wijk St. John’s Wood. En als kers op de taart ontving hij binnen twee jaar na zijn verhuizing het lidmaatschap van The Arts Club – een prestigieus kunstenaarsgenootschap, waar behalve oprichter Charles Dickens ook vakgenoot en buurman Lord Frederic Leighton deel van uitmaakte.
Liefde voor het leven
In 1875 ontmoette James de jonge Kathleen Newton, een gescheiden Ierse dame, die vaak model stond voor zijn schilderijen. Met haar kreeg hij een innige band. Een huwelijk was helaas niet mogelijk, omdat Kathleen als gescheiden katholiek niet kon hertrouwen. Een jaar na de kennismaking tussen James en Kathleen kreeg zij een zoon, van wie wordt aangenomen dat James de vader was. Hierop trok Kathleen bij James in, in zijn huis in St. John’s Wood.
Ongetwijfeld zal de victoriaanse burgerij schande hebben gesproken van het ongehuwd samenwonen van het stel. Maar voor James was deze periode met zijn gezin de gelukkigste van zijn leven. Helaas was hun geluk van korte duur, want in 1882 overleed Kathleen na een lang ziekbed. Ze leed aan tuberculose. Deze laatste periode samen komt ook terug in James’ werk, waarin hij zich meer ging focussen op thema’s als ziekte en afscheid.
Met de dood van zijn geliefde Kathleen nam James ook afscheid van Londen, om terug te keren naar Frankrijk. Vanaf 1885 ging hij zich meer richten op het katholieke geloof, dat hij van zijn moeder had meegekregen. Hij stortte zich op het vervaardigen van doeken met een christelijk thema.
Het is interessant dat James’ portretteringen van Jezus vaak een hele persoonlijke, onverwacht menselijke kant van de religieuze figuur laten zien, die bijzonder goed past bij zijn benadering van de menselijke portretten uit het eerdere deel van zijn schilderscarrière. En ook nu weer bleek zijn werk bijzonder gewild. Zijn religieuze aquarellen bleven lange tijd dé standaardafbeeldingen in eigentijdse bijbels. Voor al zijn werk kreeg James Tissot in 1894 de hoogste Franse onderscheiding: de Legion d’Honneur. In 1902 overleed hij op zijn landgoed in Doubs.
Een blik achterom
James Tissots werk bepaalt nog steeds onze kijk op de hoogtijdagen van de 19e eeuw. De kunstschilder vangt met zijn alledaagse, bijna spontane kiekjes vaak zelfs beter de kleuren van zijn tijd, dan met de toenmalige stand van de fotografie te bereiken was. John Ruskin, de befaamde kunstcriticus van de victoriaanse tijd, was juist daarom geen fan van Tissot. Hij omschreef diens werk als “jammer genoeg, slechts gekleurde foto’s van de alledaagse samenleving”, zonder duidelijk verhaal of moreel doel, zoals ‘goede’ schilders wel doen met hun kunst.
Terugkijkend denk ik dat James Tissot door zijn werk laat zien, dat hij net zo eigenwijs was als de figuren die hij schilderde. Voor victoriaanse begrippen was zijn keuze om ongetrouwd samen te leven met een gescheiden vrouw met kinderen immoreel; maar voor hem waren de jaren met Kathleen juist de mooiste van zijn leven.
Op dezelfde manier vertellen ook zijn losse, nonchalante schilderijen een heel eigen en authentiek verhaal, zonder dat ze voor James moreel correct of doordacht hoefden te zijn. Het zijn korte kiekjes van kleine momenten, die op hun eigen manier de moeite waard zijn. Geluk zit in de beleving van momenten – en ik denk dat James Tissot dat heel goed begrepen heeft.
Tijd voor thee: een groene theemelange met kruiden.
Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Francis O’Gorman (ed.): The Cambridge Companion to Victorian Culture (2009).
Lucy Paquette: A Closer Look at Tissot’s “Hush! (The Concert)” op thehammocknovel.wordpress.com.
James Tissot op Wikipedia.org.
Kathleen Newton op Wikipedia.org.
Wat een prachtige schilderijen, echt precies de stijl waar ik van hou. Interessant om er meer over te lezen.
Leuk dat jij ze ook mooi vindt, Darina. Ik vind vooral de kleuren erg mooi, en meestal zijn de scenes ook vrolijk of romantisch.
Ik heb een ingelijste artprint van On The Thames in mijn woonkamer hangen. Mijn persoonlijke favoriet van James Tissot.
Dat kan ik me voorstellen! Zelf heb ik twee victoriaanse art prints hangen (van William Powell Frith en Frederic Leighton), maar een Tissot komt er misschien ooit ook nog eens bij. Zoals bijvoorbeeld ‘The Ball on Shipboard’.
Tissot schildert zeer gedetailleerd vrouwen liefdevol met verfijnde gezichten!