Het kleurrijke leven en werk van James Tissot

Er is in de 19e eeuw ontzettend veel mooie kunst gemaakt. Een kunstenaar die ik tijdens mijn onderzoekjes naar het leven in de victoriaanse tijd telkens weer tegenkom, is James Tissot. Hij is het meest bekend om zijn kleurrijke, ongedwongen scènes van keurig geklede, maar eigenzinnige dames in dagelijkse settings. Zo brengt hij de 19e eeuw op haar mooist tot leven. Vandaag laat ik jullie vier mooie, wat minder bekende werken van hem zien.

Jacques-Joseph Tissot werd in 1836 geboren in de Franse havenstad Nantes, waar hij heel zijn jeugd doorbracht. Zijn vader, Marcel Théodore Tissot was een welgestelde stoffenverkoper. Zijn moeder Marie richtte zich – zoals dat hoorde – op de opvoeding van de kinderen, maar hielp ook haar man met het ontwerpen van hoeden.

illustratie werk James Tissot

A Convalescent (1876) [Publiek domein]. In deze romantisch aandoende scene ligt een jongedame op een schaduwrijk plekje in een luxe victoriaanse tuin te rusten. De titel (vertaald: ‘de herstellende’) wijst erop dat ze aan het opknappen is na een ziekte; hopelijk alleen een griepje. Maar aan haar lichte glimlach te oordelen, voelt ze zich op dit moment helemaal niet zo slecht. De reden daarvoor laat zich voor de oplettende kijker wel raden. Zo te zien is er een theepartijtje gaande, want  de theekopjes en een aangesneden cake staan nog op tafel. Wie zou er aan de thee hebben deelgenomen? De oudere dame met haar boekje lijkt niet zo’n enerverend gezelschap, maar dat is wellicht ook niet de bedoeling. Zij lijkt meer een chaperonne te zijn. Een andere bezoeker is namelijk net even niet in beeld, maar heeft wel zijn spullen op de lege stoel laten liggen: een herenhoed en stok. De jongedame heeft dus mogelijk een vrijer op bezoek! Zou het de schilder zelf zijn, die is opgestaan om dit mooie tafereeltje –  bijna een snapshot – vast te leggen? Een mooi idee, in dit schilderij dat een heel verhaal kan vertellen. En typisch een werk van James Tissot, met zijn oog voor detail in de jurken van de dames, het tapijt en de aangelegde vijver.

Uit zijn kunstwerken blijkt wel, dat de jonge Tissot goed heeft rondgekeken in de zaak van zijn vader. Hij heeft er zeker zijn oog voor verschillende stoffen en hun bewegelijkheid gekregen. Toch wist Jacques op zijn zeventiende precies wat hij wilde worden: kunstschilder. Zijn vader had hem graag gezien als opvolger in de zaak, maar vooral zijn moeder ondersteunde hem in het navolgen van zijn kunstzinnige roeping.

Jacques wordt James

En zo vertrok de 20-jarige Tissot halverwege de jaren 1850 naar Parijs om een schilderstudie te volgen aan de Ecole des Beaux-Arts. Hier leerde hij onder begeleiding van eigentijdse meesters de klassieke doeken in het Louvre na te schilderen. Het is in deze periode dat hij zichzelf in plaats van Jacques ‘James’ ging noemen. De jonge kunstenaar had namelijk een groeiende fascinatie voor Groot-Brittannië; een interesse die veel Franse tijdgenoten met hem deelden, vanwege de revolutionaire sprongen die de Engelse portretkunst op dat moment maakte.

In de tien jaar na zijn studie bouwde James een eigen carrière op. Hij werd een gewild kunstenaar, en vanaf 1862 werd zijn werk zelfs een paar achtereenvolgende jaren geëxposeerd in Londen. Met deze erkenning uit het kunstenaarscentrum van de wereld was hij ongetwijfeld zeer verguld. En toen het in Frankrijk onrustiger werd door de oorlog tegen Duitsland, vertrok James in 1871 naar de Britse hoofdstad.

Sterrenstatus in Londen

In Londen werd hij met open armen ontvangen. In een nieuwe fase van zijn kunstenaarschap ontpopte James zich tot de nu bekende schilder van elegante dames in modieuze settings; een thema dat erg in de smaak viel bij een groeiende groep rijke Britse ondernemers. Binnen mum van tijd verdiende hij een vorstelijk inkomen, en kocht hij voor zichzelf een mooi huis in de chique en artistieke wijk St. John’s Wood. En als kers op de taart ontving hij binnen twee jaar na zijn verhuizing het lidmaatschap van The Arts Club – een prestigieus kunstenaarsgenootschap, waar behalve oprichter Charles Dickens ook vakgenoot en buurman Lord Frederic Leighton deel van uitmaakte.

Hush! (1875) [Publiek domein]. James Tissot was dol op het afbeelden van de Londense high society, en laat deze hier in vol ornaat zien. Middelpunt van de belangstelling is de violiste, die vastgelegd is op het precieze moment dat ze het rumoerige publiek om aandacht vraagt voor het begin van haar optreden. Stilte, alstublieft! Belangstelling is er zeker, want het huis is bijna te klein. Zelfs op de trap staan er mensen om maar wat klanken van het concert op te vangen. Alhoewel… een aantal figuren in de scène lijkt er vooral in geïnteresseerd om mensen te bekijken en zelf gezien te worden. Op een avond als deze kun je natuurlijk belangrijke contacten opdoen. Leuk weetje: Men vermoed dat dit concert echt heeft plaatsgevonden, in de woning van Lord en Lady Coope in Kensington, Londen. De violiste is mogelijk Wilma Neruda (1838-1911), die afkomstig was uit Brno in het huidige Tsjechië.

Liefde voor het leven

In 1875 ontmoette James de jonge Kathleen Newton, een gescheiden Ierse dame, die vaak model stond voor zijn schilderijen. Met haar kreeg hij een innige band. Een huwelijk was helaas niet mogelijk, omdat Kathleen als gescheiden katholiek niet kon hertrouwen. Een jaar na de kennismaking tussen James en Kathleen kreeg zij een zoon, van wie wordt aangenomen dat James de vader was. Hierop trok Kathleen bij James in, in zijn huis in St. John’s Wood.

Ongetwijfeld zal de victoriaanse burgerij schande hebben gesproken van het ongehuwd samenwonen van het stel. Maar voor James was deze periode met zijn gezin de gelukkigste van zijn leven. Helaas was hun geluk van korte duur, want in 1882 overleed Kathleen na een lang ziekbed. Ze leed aan tuberculose. Deze laatste periode samen komt ook terug in James’ werk, waarin hij zich meer ging focussen op thema’s als ziekte en afscheid.

Voorbeeld Kathleen door James Tissot

On The Thames (circa 1874) [Publiek domein]. Dit vind ik zo’n mooi schilderij! Voor de ogen van de schilder stapt een bijzonder mooi geklede jongedame zelfbewust de kade op. Achter haar blijven de twee roeiers, die haar aan wal hebben gebracht, bijna een beetje verlegen achter. De dame heeft hen – afgezien van de toegestoken hand ter ondersteuning – eigenlijk al niet meer in de gaten. Ze heeft alleen maar oog voor de schilder, die ze koket glimlachend aankijkt. De schaduw en het gefilterde zonlicht door het gebladerde boven haar geven haar verschijning een warme, bijna gouden gloed. Het is een zeer fraai en complimenteus portret. Qua datering is het wat vroeg, maar zou dit model al Kathleen kunnen zijn?

Met de dood van zijn geliefde Kathleen nam James ook afscheid van Londen, om terug te keren naar Frankrijk. Vanaf 1885 ging hij zich meer richten op het katholieke geloof, dat hij van zijn moeder had meegekregen. Hij stortte zich op het vervaardigen van doeken met een christelijk thema.

Het is interessant dat James’ portretteringen van Jezus vaak een hele persoonlijke, onverwacht menselijke kant van de religieuze figuur laten zien, die bijzonder goed past bij zijn benadering van de menselijke portretten uit het eerdere deel van zijn schilderscarrière. En ook nu weer bleek zijn werk  bijzonder gewild. Zijn religieuze aquarellen bleven lange tijd dé standaardafbeeldingen in eigentijdse bijbels. Voor al zijn werk kreeg James Tissot in 1894 de hoogste Franse onderscheiding: de Legion d’Honneur. In 1902 overleed hij op zijn landgoed in Doubs.

Een blik achterom

James Tissots werk bepaalt nog steeds onze kijk op de hoogtijdagen van de 19e eeuw. De kunstschilder vangt met zijn alledaagse, bijna spontane kiekjes vaak zelfs beter de kleuren van zijn tijd, dan met de toenmalige stand van de fotografie te bereiken was. John Ruskin, de befaamde kunstcriticus van de victoriaanse tijd, was juist daarom geen fan van Tissot. Hij omschreef diens werk als “jammer genoeg, slechts gekleurde foto’s van de alledaagse samenleving”, zonder duidelijk verhaal of moreel doel, zoals ‘goede’ schilders wel doen met hun kunst.

Kathleen Newton door James Tissot October

October (1877) [Publiek domein]. Op dit schilderij heeft James zijn geliefde Kathleen wel heel bijzonder geportretteerd; ze kijkt naar de schilder achterom tijdens wat lijkt op een mooie herfstwandeling. Ondanks het koude weer schijnt de najaarszon door de takken op het tweetal. Voorlopig staan ze samen in hun eigen kleine wereldje van gouden bladeren. De schilder lijkt dit moment te willen vasthouden, maar in de scène lijkt Kathleen klaar om de buitenwereld in te gaan. Of is het een andere wereld, waarin haar geliefde niet mee kan gaan? Het zou kunnen dat Kathleen op het moment van dit portret al aan tuberculose leed, en dus in de herfst van haar leven was. Ik heb de indruk, dat ze op dit schilderij een beetje droevig wordt geportretteerd – in zwarte rouwkleding en met melancholische blik.

Terugkijkend denk ik dat James Tissot door zijn werk laat zien, dat hij net zo eigenwijs was als de figuren die hij schilderde. Voor victoriaanse begrippen was zijn keuze om ongetrouwd samen te leven met een gescheiden vrouw met kinderen immoreel; maar voor hem waren de jaren met Kathleen juist de mooiste van zijn leven.

Op dezelfde manier vertellen ook zijn losse, nonchalante schilderijen een heel eigen en authentiek verhaal, zonder dat ze voor James moreel correct of doordacht hoefden te zijn. Het zijn korte kiekjes van kleine momenten, die op hun eigen manier de moeite waard zijn. Geluk zit in de beleving van momenten – en ik denk dat James Tissot dat heel goed begrepen heeft.

Tijd voor thee: een groene theemelange met kruiden.


Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Francis O’Gorman (ed.): The Cambridge Companion to Victorian Culture (2009).
Lucy Paquette: A Closer Look at Tissot’s “Hush! (The Concert)” op thehammocknovel.wordpress.com.
James Tissot op Wikipedia.org.
Kathleen Newton op Wikipedia.org.

5 gedachten over “Het kleurrijke leven en werk van James Tissot

    • Leuk dat jij ze ook mooi vindt, Darina. Ik vind vooral de kleuren erg mooi, en meestal zijn de scenes ook vrolijk of romantisch.

  1. Ik heb een ingelijste artprint van On The Thames in mijn woonkamer hangen. Mijn persoonlijke favoriet van James Tissot.

    • Dat kan ik me voorstellen! Zelf heb ik twee victoriaanse art prints hangen (van William Powell Frith en Frederic Leighton), maar een Tissot komt er misschien ooit ook nog eens bij. Zoals bijvoorbeeld ‘The Ball on Shipboard’.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.