De Deense Gouden Eeuw werd mede mogelijk gemaakt door het grote Britse bombardement op de stad Kopenhagen. Niet echt een fijne reclameslogan, maar wel waar. Doordat de Denen aan het begin van de 19e eeuw hun hoofdstad zowat opnieuw moesten opbouwen en de staat uit een faillissement getrokken moest worden, ontstond er veel ruimte voor creatieve vernieuwing, met name in de architectuur en de schilderkunst.
Gråbrødre Torv na het bombardement van 1807, een schilderij van J.P. Møller uit 1808. Uit de collectie van het Frederiksborg Slot [publiek domein].
Door de aanvallen van de Britten (in 1801 en 1807) en een aantal ongelukkige branden aan het einde van de 18e eeuw zat Denemarken dus flink aan grond. Maar elk nadeel heb zijn voordeel. Want in deze periode waarin er bijna niets meer te verliezen viel en er tegelijkertijd veel moest worden opgebouwd, namen kunstenaars de ruimte om nieuwe ideeën vorm te geven.
En zo komt Denemarken aan zijn eigen Gouden periode, die duurde van ongeveer 1800 tot 1850. Tijdens mijn bezoek aan Kopenhagen in maart was dit goed te zien. Een groot deel van de binnenstad bestaat uit 19e-eeuwse laagbouw. Dat wil zeggen, appartementencomplexen van vier à vijf verdiepingen hoog, zoals je ze ook veel in Parijs ziet. Ik noem het laagbouw in vergelijking met de torenflats van nu, die je vaak in hoofdsteden hebt. In Kopenhagen gelukkig niet. Het stadsgezicht van het centrum wordt goed bewaakt, wat je kunt zien op deze foto die ik vanaf de Ronde Toren in het midden van de stad maakte.
Kopenhagen, gezien vanaf de beroemde Ronde Toren in het centrum.
Een wandeling langs 19e eeuwse architectuur
Het nieuwe bouwen ging gedurende de hele 19e eeuw door. De architecten zorgden voor bredere straten, maar toch is het knus in de hoofdstad. Ik heb helaas nog niet zo heel veel verstand van architectuur (er meer over leren staat op mijn to-do-list), maar ik vond het geweldig om tijdens mijn wandelingen door de stad al deze gebouwen te zien. Omdat ultramodern bouwen niet wordt aangemoedigd heb je soms echt nog het gevoel om door de niet zo grote 19e-eeuwse hoofdstad te lopen. Het enige wat je zou willen vervangen zijn de auto’s en fietsers, om ze plaats te laten maken voor voetgangers, ruiters en koetsen.
Het meest interessant vond ik de verschillen tussen vroeg-19e-eeuwse en laat- 19e-eeuwse architectuur. Ik zal twee voorbeelden laten zien:
De oude rechtbank, gebouwd tussen 1803 en 1815. Foto uit het publiek domein, via Wikimedia Commons.
De Glyptotek, een museum met oude en moderne kunst. Gebouwd in 1897.
De gebouwen die gemaakt zijn op het hoogtepunt van de Deense Gouden eeuw (1830) zijn duidelijk geïnspireerd door het classicisme. Dat wil zeggen dat er teruggegrepen werd op de stijlen van de oude Grieken en Romeinen. Dit zie je vooral aan de strakke lijnen en de symmetrie. De gebouwen uit de late 19e eeuw zijn eerder geïnspireerd door een soort revival van de renaissance (de klassieken dubbel gerecycled, dus) en hebben veel meer kleur en gebeeldhouwde tierelantijntjes.
Tussen realistische en romantische schilderkunst
Naast de architectuur kwam ook vooral de schilderkunst tot bloei. Jonge schilders vonden dat de kunst niet alleen maar voor de adel of het hof bedoeld was, en schilderden het liefste geïdealiseerde tafereeltjes uit het leven van de middenklasse. Het is interessant om door deze schilderijen een inzicht te krijgen in hoe men deze nieuwe burgermaatschappij het liefste zag. Valt het je ook op dat men in Denemarken dezelfde opkomst van de middenklasse zag als in 19e-eeuws Engeland?
De familie Waagepetersen, afgebeeld op een schilderij van Wilhelm Bendz (1804-1832), op 7 april 1830. Statens Museum for Kunst [publiek domein].
‘A Smoking Party’, eveneens een schilderij van Wilhelm Bendz, ditmaal uit 1828. Uit de collectie van de Glyptotek [publiek domein].
Naakte vrouw doet haar schoentjes aan, een schilderij van C.W. Eckersberg (1783-1853) uit 1843. Uit de collectie van de Glyptotek [publiek domein].
Tegelijkertijd lieten de Deense schilders zich inspireren door de Duitse romantiek. De nieuwe lichting kunstenaars probeerde af te stappen van de stijve regeltjes van de klassieke schilderkunst en wilden de natuur zo realistisch en grillig mogelijk nabootsen. Daarbij kon men het niet nalaten om diezelfde natuur verder te idealiseren door toch classicistische verhoudingen en technieken te gebruiken, en te perfectioneren. Soms moet je de natuur een handje helpen, blijkbaar.
Hankehøj door Johan Thomas Lundbye (1818-1848) uit 1847. Uit de collectie van de Hirschsprungske Samling [publiek domein].
De kerk van Vester Egede door Martinus Rørbye (1803-1848) uit 1832. Uit de collectie van de Glyptotek [publiek domein].
Uitzicht op het hertenkamp ten noorden van Kopenhagen door P.C. Skovgaard (1817-1875) [publiek domein].
Persoonlijk vind ik deze schilderijen erg mooi om te zien. De geïdealiseerde plaatjes laten een vreemde mengeling van realisme en romantiek zien.
Ik ben benieuwd wat jullie van kunst van de Deense Gouden eeuw vinden. Vind je het jammer dat er tegenwoordig niet meer op deze manier gebouwd wordt? En vind je de perfecte schilderijen mooi, of daarom misschien juist ook een beetje saai? Laat het hieronder weten!
Het is weer tijd om thee te zetten. Earl Grey met melk blijft favoriet.
