Zo af en toe haal ik de inspiratie voor mijn blogposts uit het nieuws. Of nou ja, de aanleiding voor mijn overwegingen van vandaag komen uit de roddelrubriek. De Britse krant The Daily Mirror publiceerde namelijk vorige maand een oproepje voor een nanny, van een welgesteld echtpaar dat voor hun 7-jarige zoon naar eigen zeggen een ‘victoriaanse opvoeding’ wilde. ‘Nothing says love more than a hearty handshake’, nietwaar? Maar is zo’n victoriaanse opvoeding eigenlijk wel zo’n goed idee?

The Daily Mirror schrijft het natuurlijk lekker sappig op: Op een soort Britse Marktplaats voor nanny’s zoekt een echtpaar uit de buurt van Windsor dus een kindermeisje, dat hun zoontje een zogenaamde ‘victoriaanse’ opvoeding kan meegeven. Maar bedoelen ze wel echt een victoriaanse opvoeding? En wat zijn dan zoal de voor – en nadelen van een dergelijke opvoeding?

Een serieuze opvoeding

De ouders in kwestie zijn blijkbaar voor een wat onpersoonlijke, Spartaanse aanpak voor hun 7-jarige kind: Weinig spelen (“only to be allowed one hour a day to play”), geen computerspelletjes of televisie (“but [he] will have access to board games, books and traditional wooden toys.”) en minimaal één uur per dag non-fictie boeken lezen om zijn algemene kennis en ontwikkeling op te vijzelen. En om het ideaalbeeld compleet te maken, moet kindlief de hele dag nette kleding dragen en The Queen’s English spreken.

Dat klinkt niet echt enerverend, en zeker niet als a lot of fun, máár… ik heb het vermoeden dat Prins Albert deze aanpak uitstekend zou hebben gevonden. Zelf hadden hij en zijn broer Ernst ook een Spartaanse opvoeding genoten; met veel tijd voor studie en buitenshuizige lichamelijke activiteiten, om als serieuze jongemannen op te groeien. Veel eigen spel kwam daarbij niet aan te pas. Zelf zou Prins Albert een dergelijk regime ook van zijn eigen zonen vergen. Victoriaans is de opvoedingseis van deze Britse ouders dus zeker.

En was de opvoeding van Prins Ernst, Prins Albert en diens zonen een succes? In het geval van prins Albert wel, want ondanks een paar jeugdtrauma’s opgelopen te hebben, en het gemis van moederlijke affectie werd hij een intelligente en stabiele volwassene. Maar met Ernst, en Alberts eigen zonen Bertie en Alfred liep het minder fraai. Zij konden in het strenge en intellectuele klimaat niet meekomen, en zochten zodra ze dat konden de vrijheid in vrouwen en drinken. Zo zou je kunnen concluderen dat een ‘victoriaanse’ strenge opvoeding maar net bij het betreffende kind moet passen.

Nothing says love more than a hearty handshake

Terug naar het heden. De ouders uit de advertentie hebben naast intellectuele opvoedingseisen ook een victoriaans ideaalbeeld van de emotionele ontwikkeling van hun kinderen. De nanny moet de kinderen zo min mogelijk genegenheid laten zien, zodat ze niet verwend zouden kunnen raken:

“[She should] refrain from any other contact than shaking hands and a kiss on the head before bed if necessary.”  […] “Children should be seen and not heard”.

Duidelijke taal dus, en deze is zeker ten dele victoriaans te noemen. Al zijn er uit de 19^e eeuw juist ook voorbeelden van opgetekende jeugdherinneringen, waarbij uitgerekend het kindermeisje (soms samen met het andere huispersoneel) het middelpunt van warme genegenheid was, en de ouders de afstandelijke partij waren, die je misschien eenmaal per dag de hand schudde, en met wie je misschien de lunch deelde, als je lief was.

Maar is zo’n aanpak dus echt victoriaans?

Ja en nee. Ja, want het idee om je kinderen al vroeg voor te bereiden op een serieus en respectabel leven als volwassenen is iets wat men vooral in de hogere en middenklasse een uitstekend idee vond. Uiterlijk was daarbij belangrijk. De ouders uit de nanny-advertentie willen bijvoorbeeld graag dat hun zoon ten alle tijden en bij elke activiteit tot in de puntjes verzorgd is. Dit is precies in lijn met de victoriaanse moraal:

“To be clean and tidy in our dress is the first proof of good manners, showing respect to those we mix with.”  (Etiquette for the Childern)

Een perfect uiterlijk getuigde dus niet per sé van ijdelheid, maar van eerbied richting anderen. Eigenlijk best een mooie gedachte, vind ik.

In de victoriaanse tijd vond men het ook belangrijk dat kinderen zo vroeg mogelijk taken en omgangsvormen leerden, die pasten bij het volwassen leven. Deze taken waren zeer gender-specifiek. Zo moest een meisje al op haar zevende in staat zijn om op een eenvoudige manier haar kleding te wassen en te herstellen. En jongetjes moesten al vroeg leren om op een hoffelijke manier met leden van het andere geslacht om te gaan. Denk dan aan het openhouden van deuren, je hoed afnemen, en tijdens een wandeling op de stoep aan de buitenkant lopen om de jongedame te beschermen tegen het verkeer. Het aanleren van etiquette werd erg belangrijk gevonden.

Maar een strenge opvoeding was niet zonder gevoel. Gedurende de 19e eeuw zou de aard van de opvoeding op dit punt in enige mate veranderen. Waar opvoedingideeën aan het begin en in het midden van de eeuw zich nog niet zo veel bezig hielden met de wensen van de kinderziel, was er aan het einde van de eeuw wel degelijk meer oog voor affectie en de speelse natuur van kinderen. Een kind moest kunnen spelen en niet alleen maar een mini-volwassene proberen te zijn. Zoals een etiquetteboekje uit 1901 het verwoordt:

“Nowadays it seems to be the fashion for mothers to take their childern about with them everywhere. Dressed like little fashion plates, they are taken to pay calls, to At Homes, to luncheons and dinners at restaurants – they are, in fact, treated as little men and women of the world and encouraged to show off upon all occasions. To every right-feeling mother there can be no more sorry spectacle than that presented by an over-dressed precocious child laying herself out for admiration and attention and conducting herself with all the savoir faire of a woman of thirty! The child is thus robbed of the best joys of childhood by turning her into a little woman before her time!” (Etiquette for the Childern)

Eenzelfde gevoel voor vrolijke jeugdigheid schermert door in de volgende passage:

“The day of the harsh unsympathetic disciplinarian is passed. A bright young girl who is fond of children is infinitely preferable to an elderly spinster whom age and care will probably have hardened and who often has but little sympathy with or understanding of youth.” (Etiquette for the Childern)

Een kind werkelijk kind laten zijn, en liefdevol behandelen vond men dus wel degelijk heel belangrijk. En dat de nanny dat moest doen, was niet zo gek. Het in dienst nemen van een kindermeisje iets wat vele victoriaanse vrouwen in de middenklasse maar wat graag wilden. Het hebben van personeel gaf status, en daarnaast kon je je zo de dagelijkse opvoedbeslommeringen lekker aan iemand anders overlaten. Het uitbesteden van je kinderen is dus beslist geen uitvinding van het moderne kinderdagverblijf.

Victoriaans opvoeden in de 21^e eeuw

Het is natuurlijk niet aan mij om de ouders uit de advertentie te vertellen of hun opvoedplannen werkelijk een goed idee zijn. Ook met een in moderne ogen afstandelijke en strenge opvoeding worden kinderen heus wel groot.

Het is wel een interessante vraag of een victoriaanse opvoeding anno 2018 nog wel zin heeft. Want volwassenen en kinderen van toen stonden voor hele andere uitdagingen dan wij tegenwoordig.

Zo speelt een respectabel imago in onze tijd een veel minder grote rol in maatschappelijke omgang dan in de 19^e eeuw. Waar je in de 19^e eeuw een man – als het goed is – op zijn erewoord moest kunnen vertrouwen, lijkt het me niet verstandig om daar vandaag de dag nog aan vast te houden zonder enige vorm van schriftelijke overeenkomst. En een open deur: Hoe kun je om leren gaan met de verleidingen en gevaren van de digitale wereld, als ze zo’n 150 jaar van je weggehouden worden?

Het echtpaar van de advertentie heeft zelf wat interessante dingen te zeggen over de achterliggende redenen om hun kind zo’n uitzonderlijke opvoeding mee te geven. Ze geven ze aan dat ze hun kind weg willen houden van technologie zodat hij zijn tijd kan besteden om de beste versie van zichzelf te kunnen worden, en zo op te groeien tot een respectabele jonge man.

Grote woorden misschien, maar ook weer niet zo heel vreemd. Is het juist niet heel modern om op zoek te gaan naar de best-mogelijke versie van jezelf? Je hoeft maar een blik te werpen op de covers van de laatste glossy’s om te zien dat we daar het grootste deel van onze tijd, ons geld en ons bestaan op richten. Misschien is dit victoriaanse ideaal in onze eeuw weer een beetje terug van weggeweest! Eigenlijk is het dan niet zo raar dat we onze kinderen zo jong mogelijk alles willen bijbrengen om hen op weg te helpen naar wat we zelf zo graag willen.

Maar hoe zit het dan met respectabel? Verderop schrijven de ouders dat ze zelf heus wel weten dat hun visie op opvoeding niet bepaald conventioneel is, maar dat ze ervan overtuigd zijn dat zo’n opvoeding hun kind op de lange termijn in staat stelt om een gewaardeerde en deugdzame volwassene te worden. Ook deze wens staat volgens mij helemaal niet zo ver af van bekende 21e-eeuwse vraagstukken. Alweer een ruim decennium zijn normen en waarden Nederland weer onderdeel van maatschappelijk debat. ‘Normaal’ moeten we doen, maar hoe dan?

We weten hoe we willen dat het hoort: Je vriendelijk gedragen, duidelijk spreken, nette kleren, een gezonde algemene kennis, een goede werkhouding (en dan bedoelen we niet het verzetten van je bureaustoel), en oog voor je rol in de samenleving. En dat heeft absoluut met deugd te maken. De gouden regel in het etiquetteboekje voor kinderen – en overigens ook binnen de algemene ethiek – is dan ook niet voor niets:

“To do unto others as you would have others do to you.” (Wat gij niet wilt dat u geschiedt…)

Eigenlijk heel simpel en vertrouwd. En iemand die deze leefregel uitstraalt, dwingt vanzelf respect af. Deugd en respect horen duidelijk bij elkaar. Moet je dat je kind niet gunnen?

Het beste uit twee werelden?

Maar zo eenvoudig is victoriaans opvoeden in de 21e eeuw niet. Onze wereld is, mede dankzij de victorianen, enorm veranderd. Zo speelt onze cultuur zich tegenwoordig voor een groot deel online af, en spreken we elkaar meer in apps dan op straat.

Zet je kinderen met een antieke opvoeding dan niet op een grote achterstand? En wat heb je aan deugd en respect in een Youtube-commentsectie? Het probleem is: Als je respectvol met elkaar om wilt gaan, moet ook de ander het gevoel hebben daar belang bij te hebben. En in de moderne samenleving spelen we nou eenmaal niet meer allemaal met dezelfde spelregels, zoals de victoriaanse hoge- en middenklasse dat nog wel konden doen. Er zijn online en in het openbaar veel meer verschillende geluiden te horen.

Daarnaast kan geen enkel mens meer zonder techniek aan de maatschappij meedoen. Je kind er volledig van weghouden, bereidt hem dus niet echt voor op de toekomst.

Ik zou mezelf niet zijn als ik niet zou denken dat ‘victoriaans’ en hedendaags opvoeden misschien wel samen kunnen. Van allebei een beetje. Misschien is het wel mooi om vol goede moed deel te nemen aan de samenleving van nu, en tegelijkertijd te blijven nadenken over ideeën die misschien wat ouderwets lijken, maar die we toch een beetje missen. Beleefd zijn, kalm reageren, ruimte laten voor de ander, helder en open communiceren, en vooral altijd blijven nadenken over wat je doet.

De advertentie van de Britse ouders blikt wat mij betreft iets te ver achteruit. Hoe ideaal een beeld van het verleden ook lijkt, we kunnen het niet kopiëren-en-plakken naar een situatie in ons heden. De moraal en gewoontes van de victoriaanse tijd verschillen zoveel van de onze, dat ze klakkeloos naleven in onze tijd voor grote verwarring zou zorgen. En net zoals de meeste mensen geen kinderjuffrouw van Mars zouden aannemen, zou ik er geen aannemen ‘uit de victoriaanse cultuur’. Maar een beetje historisch mengen, met wat meer affectie aan de ene kant en wat minder mobiele telefoon aan de andere kant, is misschien helemaal niet zo’n heel raar idee.

Na deze mijmeringen heb ik trek in een lekkere lavendelthee. Let wel: Volgens het etiquetteboekje mag ik niet te wild in mijn thee roeren en niet drinken met het lepeltje in het kopje…

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Abigail O’Leary: Parents seek live-in nanny to raise son using ‘Victorian values’ – including ‘minimal affection’ and one hour of playtime. Op: Mirror.co.uk, 26 juni 2018.
Julie Hinton (ed.): Etiquette for the Childern (2001 – reprint van 1901).