Het is vandaag precies 125 jaar geleden dat Frederic, Lord Leighton overleed. Deze charismatische gentleman-kunstenaar speelde met zijn stijlgevoel en leiderschapskwaliteiten een omvangrijke rol in de Victoriaanse kunstwereld. Maar hoewel hij al bij leven een zeer belangrijke en beroemde man was, is er over zijn persoonlijke leven veel onbekend. Vandaag vormt dus een uitgelezen kans om stil te staan bij het leven van deze markante man.

In de ruim vier jaar dat mijn blog bestaat, heb ik al heel wat geweldige Victoriaanse kunstenaars mogen ontdekken. Iemand die bijzonder veel indruk op me maakte, deed dat niet alleen met zijn schilderijen en beeldhouwwerken. Frederic Leighton was namelijk een bijzondere persoonlijkheid, die leefde voor de kunst – en in een kunstwerk. Je zou zelfs kunnen zeggen dat zijn zorgvuldig opgezette leefstijl ook een kunstuiting op zich was, waarmee hij al voor tijdgenoten larger than life leek. Wie was deze kunstzinnige, charmante, maar ook zeer gesloten man?

Een man van de wereld

Frederic Leighton werd geboren in 1830 in Yorkshire, als enige zoon van dokter Frederic Septimus Leighton. Ook zijn grootvader was arts: Deze James Leighton had zich weten op te werken tot lijfarts van de Russische Romanovs. Voor zijn diensten werd James op verzoek van de tsaar thuis in Engeland tot ridder geslagen, en daarmee zag hij zich een leven lang verzekerd van een vorstelijke toelage.

Wanneer Sir James in 1843 sterft, laat hij zijn zoon en diens gezin een fortuin na. Hierdoor krijgt kleinzoon Frederic de ruimte om zich zonder zorgen te storten op zijn grootste passie en talent: tekenen.

Nadat de jonge Frederic Leighton eerst naar school ging in Londen, reist hij met zijn ouders en zussen Augusta en Alexandra door heel Europa. Waar hij ook komt schrijft hij zich in bij de meest prestigieuze kunstinstituten, zoals de Berlijnse Kunstacademie en de Academia delle Belle Arti in Florence. En wanneer de familie zich daarna in Frankfurt vestigt, gaat Frederic in de leer bij kunstschilder Edward von Steinle, die voor hem een groot voorbeeld is.

In 1852 verhuist de familie Leighton terug naar Engeland, maar zonder Frederic. Die besluit op het vasteland van Europa te blijven om zijn talenten verder te ontwikkelen. In Italië geniet hij van het kleurrijke leven als jonge kunstenaar – waarbij hij een aantal levenslange vrienden opdoet.

Frederic komt tijdens deze jonge jaren echt tot bloei, waarbij hij al vroeg beïnvloed raakt door allerlei verschillende Europese culturen. Het maakt dat hij in zijn latere jaren in Groot-Brittannië vaak als ‘on-Brits’ zou worden gezien – en dat vinden de Britten meestal geen compliment.

Een rijzende ster?

Zij grote doorbraak beleeft Leighton echter wel in Groot-Brittannië, en zowaar met zijn eerste grote werk; het religieuze maar dynamische Cimabue’s Celebrated Madonna is Carried in Procession through the Streets of Florence. Het doek wordt in 1855 onder brede goedkeuring van zijn Britse collega’s geëxposeerd aan de prestigieuze Royal Academy in London – wat op zich al een hele prestatie is. En er is ook meteen een koper: Koningin Victoria zelf!

Zo wordt Leighton binnengehaald als de nieuwste ster van de Britse schilderkunst. Een glansrijke carrière lijkt verzekerd, maar in de jaren die volgen beleeft hij geen successen – zelfs een aantal regelrechte flops. Vanaf 1856 woont en werkt hij in Parijs, samen met grote kunstenaars als Ingres en Delacroix, maar in 1859 keert hij terug naar Londen.

Deze jaren, zo rond zijn 30^e, gebruikt Leighton bijzonder goed. Hij werkt aan zijn eigen karakteristieke stijl, en bouwt sociale contacten op binnen de Victoriaanse culturele elite. Met zijn vriendelijke karakter, elegante uiterlijk en gentlemanly manieren is hij al gauw een graag geziene gast in de Londense society.  Ook maakt hij indruk met zijn talenkennis en culturele bagage – hij spreekt maar liefst vijf talen. Maar ondanks zijn persoonlijke populariteit bewaart bij altijd een bepaalde afstand tot zijn gezelschap, en laat hij maar zelden het achterste van zijn tong zien.

Koningin Victoria op bezoek

Uiteindelijk werpt al het harde werk zijn vruchten af; in 1864 wordt Leighton toegelaten als aspirant lid van de Royal Academy. Een dergelijke eer betekende voor kunstenaars meestal een grote sprong in hun carrière, omdat ze zo ruimer toegang kregen tot belangrijke contacten. En niet onbelangrijk: Een koperspubliek.

Dat kunst verkocht diende te worden was voor de meeste kunstenaars in de 19^e eeuw een fact of life: De meesten van hen waren gewoon ‘broodschilders’, en kozen dus onderwerpen en stijlen die geld opleverden. Zelfs een grote ster als collega John Everett Millais kwam daar niet onderuit.

Voor Frederic Leighton spelen zulke financiële consideraties juist helemaal niet. Hij had via zijn vader een ruim eigen vermogen, waaruit hij ook ruimhartig schonk aan medekunstenaars. Die financiële ademruimte zorgde ervoor dat Leighton geheel vrij de kunst kon maken die hij zelf de moeite waard vond. In 1864 maakt zijn financiële onafhankelijkheid ook de eerste stap tot zijn grootste kunstwerk mogelijk: Een eigen huis-met-studio in de artistieke Londense wijk Kensington, nabij Holland Park.

Helemaal in lijn met zijn on-Engelse interesses ontwerpt hij zijn luxe woning als een excentriek kunstenaarspaleis, waar invloeden van over heel de wereld samenkomen. Leightons huis wordt het decor voor de belangrijkste uitjes van de Londense kunst-scene, waarbij het een komen en gaan is van beroemde namen, zoals John Everett Millais, George Frederic Watts, Luke Fildes, Carlo en Kate Perugini (de dochter van Charles Dickens), William Powell Frith, Lawrence Alma-Tadema, Walter Crane, Edward Burne-Jones, Valentine Princep en William Makepeace Thackeray. De belangrijkste dagen in het jaar zijn Show Sunday, waarop Leighton zijn werken voor de jaarlijkse tentoonstelling van de Royal Academy laat zien, en een kamerconcert dat elke lente in zijn studioruimte gegeven wordt.

Net zoals zijn uitdijende huis neemt Leightons loopbaan een enorme vlucht. Hij schildert aan één stuk door, en de waardering voor zijn kunst neemt met ieder nieuw werk toe. In 1868 wordt hij volwaardig lid van de Royal Academy. En, zijn groeiende reputatie blijft ook in koninklijke kringen niet onopgemerkt: In 1869 ontvangt Frederic Leighton koningin Victoria bij hem thuis.

De bijzondere betekenis van dit bezoek is niet te onderschatten. Victoria was in deze jaren nog altijd in diepe rouw om het verlies van Albert, en was nauwelijks voor staatszaken of enig ander uitstapje te porren – tot wanhoop van haar kabinet en hofhouding. Op visite gaan bij een niet-adellijke onderdaan was ook niet gebruikelijk, maar Leighton was voor haar blijkbaar een uitzondering waard.

Victoria was zeer te spreken over de aardige, galante kunstenaar en zijn eigenaardige kunstenaarshuis, dat zij in haar dagboeken omschrijft als “charmingly arranged”.

In dienst van de Kunsten

Alsof het allemaal nog niet genoeg is, maakt duizendpoot Leighton ook nog even een uitstapje naar de beeldhouwkunst. In 1877 presenteert hij zijn eerste sculptuur, Athlete Wrestling with a Python. Het werk is duidelijk door de klassieken beïnvloed. Echter: De bewegelijke, krachtige houding van de figuur is tegelijkertijd zo baanbrekend, dat het beeld wordt ontvangen als het begin van een hele nieuwe stijl: New Sculpture.

Het leven van Frederic Leigthon draaide overduidelijk volledig om de Kunsten. Dit deed hij natuurlijk door zelf objecten te vervaardigen, en door kunstenaars financieel te ondersteunen, maar ook op andere manieren. Zo is er in 1859 sprake van de oprichting van een militair vrijwilligerscorps van kunstenaars, voor het geval dat er nog eens oorlog zou uitbreken. Leighton is een van de eersten die zich aanmeldt voor deze Artists Rifles.

Hij blijkt uitstekende leiderschapskwaliteiten te bezitten, en Leighton wordt uiteindelijk luitenant-kolonel van de eenheid. Hoewel er in beginsel een beetje lacherig werd gedaan over een stel artistiekelingen dat ook een beetje wil kunnen meevechten, blijkt het een succesvol corps, dat ten tijde van de Eerste Wereldoorlog vele officieren zou leveren.

Naast een goede leider is Frederic Leighton ook een uitstekend bemiddelaar. Het is daarom niet verwonderlijk dat hij in 1878 wordt verkozen tot president van de Royal Academy: Volgens collega-kunstenaar Walter Crane is hij bij uitstek de allerbeste kandidaat. In hetzelfde jaar ontvangt Leighton het ridderschap, en daardoor mag hij zich voortaan ‘Sir Leighton’ noemen.

Als voorzitter van de Royal Academy gebruikt Sir Leighton zijn bemiddelde positie, invloed en diplomatieke gave om verschillende stromingen binnen het instituut dichter bij elkaar te brengen. Hij houdt overal een oogje in het zeil, en weet eventueel ruziënde partijen uit elkaar te houden. Ook zorgt hij voor de introductie van George Frederic Watts en Edward Burne-Jones. Zij waren in de kunstwereld tot dan toe vooral buitenbeetjes geweest, en konden dankzij hun lidmaatschap tot de Academy volwaardig meedoen binnen de Britse kunstwereld.

Door zijn persoonlijke inzet weet Leighton de vaak experimentele uitlopers van Britse kunst aan de Royal Academy te binden. Op deze manier kan het Britse kunstlandschap tot ongekende bloei komen, waarvoor de president zeer wordt gewaardeerd.

Zulke grote inspanningen kennen natuurlijk hun prijs. Leighton is inmiddels eind vijftig wanneer zijn gezondheid hem parten begint te spelen. Hij neemt in 1883 afscheid van de Artists Rifles, en in de jaren 1890 legt hij ook enkele taken bij de Academy neer.

Al dat harde werken wordt in december 1895 bekroond met een enorme eer: Sir Leighton wordt door Britse premier Salisbury uitgenodigd om de titel van Baron Leighton of Stretton te accepteren. Een bijzondere verheffing in de adelstand, en bovenal uniek: Tot op de dag van vandaag is Frederic Leighton de enige Britse kunstenaar die ooit in de adelstand is verheven. Het is tekenend voor de waardering die men zelfs in de allerhoogste kringen voor hem had.

Lang kan Lord Leighton niet van de eer genieten. Het regelen van de adellijke titel vraagt nu eenmaal wat papierwerk, zodat hij uiteindelijk op 24 januari 1896 officieel in de adelstand verheven wordt. Helaas overlijdt hij een dag later, op 25 januari, in zijn eigen huis. Met uitdrukkelijke goedkeurig van Koningin Victoria wordt Leighton tijdens een imposante ceremonie begraven op een prominente plek in St. Paul’s Cathedral in Londen.

Vaak alleen, maar niet eenzaam

Het leven van Frederic, Lord Leighton, lijkt haast één groot succesverhaal. In bijna alles wat hij probeerde blonk hij uit, en hij was een geliefd en gerespecteerd mens. Maar over zijn privéleven, en zijn privégevoelens weten we echter bijzonder weinig, omdat er geen brieven of dagboeken zijn overgeleverd.

Ook voor zijn tijdgenoten was Leighton een opvallend ondoorgrondelijke man. Hartelijk, maar ook gesloten. In de herinneringsteksten die kort na zijn dood geschreven zijn, wordt hij door zijn collega’s met warmte herdacht. Toch zei William Powell Frith over hem:

“I have known Leighton for 30 years, and I don’t know him yet.”

Dat Leightons privé-persoonlijkheid ondergeschikt was aan zijn openbare leven, laat alleen al de indeling van zijn huis zien: De meeste kamers waren openbaar toegankelijk, en werden regelmatig door kunstenaars, journalisten en andere nieuwsgierigen bezocht. Het huis heeft echter maar één slaapkamer, die sober was ingericht, met slechts een eenpersoonsbed. Leighton sliep, at en reisde alleen.

Deze solitaire houding verbaasde tijdgenoten al, en na zijn dood werd er -met name in de 20^e eeuw – gespeculeerd of Leighton misschien homoseksueel was geweest, of wellicht maîtresses heeft gehad.

Inderdaad lijkt Leighton zeker tweemaal in zijn leven een diepe band te hebben gehad met een van zijn modellen. Model Lily Mason beviel in 1874 van een zoon, Frederick genoemd, en Leighton werd zijn peetoom. Tot zijn dood heeft Leighton moeder en zoon ruime financiële steun gegeven. Dit voedt geruchten dat Leighton de vader van de jongen was, ook al was Lily Mason ten tijde van de geboorte van haar zoon wel getrouwd.

Daarnaast had de kunstenaar mogelijk een relatie met model en actrice Dorothy Dene, met wie hij vanaf 1880 een hechte band kreeg. Hij onderwees haar, introduceerde haar binnen de Londense upper classes, en liet per testament een fortuin aan haar na. Een Italiaanse vriend heeft in brieven wel eens raadselachtig gerefereerd aan Leightons “wife”; een officieuze benaming natuurlijk, maar toch. Er wordt wel beweerd dat toneelschrijver George Bernard Shaw zich door de relatie van Leighton en Dene liet inspireren voor zijn stuk Pygmalion – in 1964 verfilmd als My Fair Lady.

Het lijkt er dus op dat Leighton wel degelijk enkele zeer persoonlijke relaties aanging, maar dat hij geenszins van plan was om zijn vrije kunstenaarsbestaan te laten inperken door de verplichtingen die hoorden bij het hebben van een vrouw en gezin. Trouwen met een model uit een sociale inferieure klasse was trouwens ook niet goed mogelijk; het stel zou uit de gegoede society zijn geweerd.

Daarnaast heeft Leighton er goed voor gewaakt dat enige innige contacten nooit tot een schandaal zouden leiden. Ook hier gingen zijn kunst en zijn openbare leven blijkbaar vóór het najagen van lichamelijke passies. Daarin onderscheidde hij zich van vele van zijn artistieke collega’s, maar dat is weer een ander verhaal…

Een groot artiest

De Kunsten namen in het leven van Frederic Leighton duidelijk de belangrijkste plaats in zijn leven in. Helaas werd de inboedel van zijn zorgvuldig gebouwde en ingerichte huis na zijn dood verkocht, omdat zijn zussen de kosten van zijn nalatenschap niet konden opbrengen. En gedurende de 20^e eeuw raakte de stijl van Leighton uit de mode, waardoor zijn werken in depots verdwenen, of voor een habbekrats werden doorverkocht.

Gelukkig geniet Lord Leighton sinds het begin van de 21^e eeuw weer meer aanzien onder een nieuwe generatie liefhebbers van Victoriaanse kunst. Het belangrijkste eerherstel is daarbij de restauratie van zijn prachtige huis, dat sinds 2010 weer in volle glorie bezocht kan worden. Inmiddels staat Lord Leighton – wat mij betreft terecht – te boek als een van de grootste Victoriaanse gentlemen, en misschien wel de belangrijkste figuur in de Britse 19^e-eeuwse kunstwereld.

Tijd voor thee.

---

Voor dit blog heb ik de volgende bronnen geraadpleegd:
Caroline Dakers: Leighton’s secret life.Op: Independent.co.uk, 23-10-2011.
Lucy Davies: Dorothy Dene: Lord Leighton’s secret lover? Op: Telegraph.co.uk, 19-11-2014.
Mrs. Russell Barrington: The Life, Letters and Work of Frederic Leighton. Volume I (1906). Via Archive.org.
Mrs. Russell Barrington: The Life, Letters and Work of Frederic Leighton. Vol. II (1906). Via Gutenberg.org.
Lucinda Hawksley: Dickens’s Artistic Daughter Katey (2018).
Paul Ripley: Biography of Lord Frederick Leighton. Op: Artrenewal.org.
Daniel Robbins: Leighton House Museum, Holland Park Road, Kensington. (The Royal Borough of Kensington and Chelsea Culture Service 2005/2011).
Daniel Robbins: Frederic Leighton and his ‘Private Palace of Art. Lezing voor The Frick Collection, New York. Te zien via Youtube.
Edmund Yates: Mr. Frederick Leighton, R.A., at Kensington. In: Celebrities at Home. Second Series (1878).
The Art Annual: The Life and Work of Sir Frederick Leighton, Sir John E. Millais, L. Alma Tadema (1886). Via Archive.org.
Dorothy Dene op Wikipedia.org.
Frederic Leighton op Wikipedia.org.
The Painter’s Honeymoon op Wikipedia.org.