Niet zo lang geleden kreeg ik via de schoonfamilie een prachtig prentenboek cadeau. Het was een kinderboek uit 1976, met de Nederlandse titel Ons Huis. De platen tonen laat-Victoriaanse interieurs, met hun bewoners erin. De oorspronkelijke aquarellen zijn van niemand minder dan Carl Larsson (1855-1919), die zijn eigen huiselijk leven op papier vastlegde.

De Zweedse Carl Larsson was een kunstenaar die zich aansloot bij de Arts & Crafts-beweging. Hij maakte zowel decoratieve als toegepaste kunst. Zo maakte Larsson schilderijen, illustreerde hij tijdschriften en boeken (onder andere van Hans Christian Andersen), en verfraaide interieurs met fresco’s.

De Arts & Crafts-beweging heb ik al eerder op dit blog besproken. Het bekendste boegbeeld van deze kunststroming was natuurlijk William Morris. Maar ook Walter Crane en Edward Burne-Jones zijn grote namen binnen dit genre van toegepaste kunst. De belangrijkste uitgangspunten van de stroming waren het gebruik van natuurlijke materialen, de herleving van oude vaktechnieken en liefde en aandacht voor het ontworpen kunstwerk. Daarbij hadden de kunstenaars een hang naar het verleden, met een nogal romantische blik op de Middeleeuwen.

Net als William Morris betrok Larsson zijn kunstzinnige ideeën op zijn eigen persoonlijke leven, en op het huis waarin hij woonde. Dit huis in Sundborn heette Lilla Hyttnäs, vrij vertaald “klein hutje aan het water.” Larsson had het eenvoudige huis in 1888 van zijn schoonvader gekregen. Het was een oude boerderij, waar oorspronkelijk twee tantes van Larssons vrouw Karin hadden gewoond. Maar toen de woning vrijkwam, werd deze het zomerverblijf van Larsson en zijn gezin met acht kinderen. In de winter woonde het gezin in Stockholm.

De oude boerderij, waar al jaren niets veranderd was, sprak enorm tot de verbeelding van de kunstenaar. Hij zag het oude plattelandsleven erin weerspiegeld, en een bevestiging van zijn voorouderlijke link met Zweedse boeren en de oude Vikingen. Samen met Karin, die ook kunstenares was, besloot hij de woning langzaam in ‘authentieke’ stijl uit te breiden. Zo verbonden zij ideeën over het eenvoudige, traditionele bestaan op het Zweedse platteland met de moderne kunstopvattingen van de late 19e eeuw.

Vanuit het perspectief van 2022 hebben Larsson en zijn vrouw een prachtige woning gecreëerd: Maar net als bij gentleman-kunstenaar William Morris was de uitvoering ervan eigenlijk helemaal niet eenvoudig of historisch realistisch. Weliswaar was Larsson er trots op dat hij zelf met houten planken aan de slag ging voor een traditionele look van zijn huis, maar de artistieke precisie van de inrichting, de prachtige muurschilderingen, en de regelmatige renovaties zijn natuurlijk nauwelijks eenvoudig te noemen – laat staan historisch. Wie de zelfgemaakte aquarellen van Larsson bekijkt, ziet een moderne 19e-eeuwse woning. Uiteraard met Zweedse details, en toevallig nog zonder stromend water, maar wel helemaal in lijn met de romantische ideeën van de Arts & Crafts.

Thuis op Lilla Hyttnäs

De reden waarom wij Lilla Hyttnäs zo goed kennen, is omdat Larsson aquarellen maakte van zijn woning en het gezinsleven dat zich erin afspeelde. Deze werken stelde hij tentoon in Stockholm in 1897, en het jaar erop werden ze gebundeld in een boek met de bescheiden titel Ett Hem: Een huis. Deze bundel, met vervolguitgaven in binnen- en buitenland betekende de grote doorbraak voor de kunstenaar. Zo verwierf de stijl van Carl en Karin Larsson een belangrijke invloed op Zweeds interieur, en werd er in 1976 nog een Nederlands prentenboek met de platen uitgegeven.

Vandaag laat ik jullie meegenieten van enkele prenten uit Ett Hem. Mijn kinderboekuitgave uit 1976 bevat slechts vijftien van de oorspronkelijke prenten en een nieuw verhaal, verteld vanuit het perspectief van oudste dochter Suzanne Larsson. Oorspronkelijk was het boek echter bedoeld voor volwassenen, als kunstvorm, maar ook als een vorm van interieuradvies. Bij de beschrijving van de platen ga ik uit van de oorspronkelijke tekst van de kunstenaar zelf, die ik in Engelse vertaling via Google Translate gelezen heb.

Carl Larsson had geen leuke jeugd gehad, maar was zelf wel een hele lieve en betrokken vader en echtgenoot. Hij genoot van zijn gezin, en legde hen dan ook het liefste vast in de interieurs waar zij zich allen zo thuis in voelden. De aquarellen in Ett Hem tonen dan ook niet slechts kale kiekjes van een mooi huis, maar laten het leven van een Victoriaans huisgezin in hun eigen thuis zien.

De ligging van Lilla Hyttnäs was volgens Larsson perfect: Aan de rivier, met een klein lapje grond, omringd door seringen en enkele berkenbomen. Verder lag het heerlijk vrij, weg van de bewoonde wereld. Het huis had een eenvoudige boereninrichting, zo overgenomen van de oude tantes van Karin Larsson. Larsson schreef erover:

“Binnen was alles schoon en prettig, de meubels waren van de eenvoudigste soort, maar ouderwets en degelijk, geërfd van de ouders, die op een erf in de buurt woonden. Hier ervoer ik zo’n onbeschrijfelijk heerlijk gevoel van afzondering van het rumoer en de zorgen van de wereld, dat ik nog maar één keer eerder gekend had (en dat was in een Frans boerendorpje).”

Hoewel er in de loop der tijd het één en ander aan de woning werd verbouwd, had het huis in principe een beperkte set kamers: Het ‘atrium’ (de woonkamer), een eetkamer, twee slaapkamers en een keuken.

De eetkamer was duidelijk een favoriete kamer. Larsson begint bij de omschrijving van zijn aquarellen dan ook met deze ruimte. Er werden gasten ontvangen en er werd natuurlijk gegeten, maar ook in de avond zat het echtpaar Larsson graag hier. Carl las zijn vrouw dan voor, terwijl zij sokken stopte of ander handwerk deed.

In de eetkamer zien we een grote kast waarin alle serviesgoed tentoon wordt gesteld. Op het buffet staan flessen met “je favoriete drankjes”, aldus Larsson. Hij vertelt er wel bij dat zijn vrouw deze uitstalling van drank niet heel geslaagd vond, maar hijzelf hield wel van deze open opstelling.

Vanuit de eetkamer kunnen we de keuken inkijken. Hier staat huishoudster Anna een boterham te smeren voor een van de dochters Larsson. Anna paste ’s winters op het huis, wanneer de familie in Stockholm verbleef. Alleen hond Kapo bleef dan bij haar als gezelschap. Ondanks het feit dat er in elke kamer een grote kachel stond, kon het bitterkoud worden in de winter.

In de keuken schilderde Carl Larsson zijn oudste dochter Suzanne (1884) met zusje Kersti (1896), die bezig is met boter karnen. Echt landelijk handwerk, waar de schilder erg van hield. De keuken is nog vrij ouderwets, omdat er geen waterleiding is. Water moet naar het huis gedragen worden, en wordt opgeslagen in de ton links in de hoek. De afwas wordt gedaan in de teil bij het raam.

Wél modern is het gietijzeren fornuis aan de rechterkant. Helemaal geen vreemd object in een Victoriaanse keuken, ware het niet dat de kunstenaar zelf helemaal niet blij was met de komst van dit moderne gevaarte. Hij vertelt dat er oorspronkelijk nog een oude stenen haard in de keuken had gezeten, maar dat deze tijdens een renovatie eruit was gehaald, blijkbaar zonder zijn toestemming. Larsson vond het verschrikkelijk dat zo’n authentiek stuk interieur had plaatsgemaakt voor een nieuwerwets toestel! Hij stond erop dat de oude stenen van het fornuis gered werden, en maakte er in de tuin eigenhandig een tafel en bank van.

Vanuit de keuken gaan we naar de ruimte die het atrium werd genoemd. Het was de woonkamer, met de mooiste haard en met kleurige bloemen in de vensterbank. Op de afbeelding hierboven zien we zoon Pontus (1888) naast de bonte Zweedse haard zitten. Hij zit daar echter niet zomaar, want hij is van tafel gestuurd omdat hij brutaal was. Nu zit hij in het ‘strafhoekje’. Na niet al te lang wachten ging vader Carl echter al naar hem toe. Op dat moment vond hij dat zijn zoon er zo mooi bijzat, dat hij spontaan een paar schetsen maakte voor dit plaatje. Daarna mocht de jongen weer gaan spelen. Deze huiselijk episode deed Larsson ontdekken dat hij eigenlijk heel graag zijn kinderen en woning schilderde: En zo werd deze plaat het startpunt voor de andere aquarellen van Ett Hem!

De interieurkeuzes binnen het atrium deden mij overigens denken aan twee 19e-eeuwse huizen die ik een aantal jaar geleden in Kopenhagen heb bezocht: Het Bakkehus (van rond 1820) en het Klunkehjemmet (met een interieur van rond 1890). De wandpanelen zijn typisch vroeg-19e-eeuws, terwijl de grote kachel met siertegels een geliefd meubelstuk was in laat-Victoriaans Scandinavië. Ook het Klunkehjemmet heeft een mooi exemplaar in de salon staan.

De haard in het atrium van Lilla Hyttnäs redde Larsson overigens uit een oud pand, maar oorspronkelijk was het gebouwd voor een 18e-eeuws landhuis. Larsson maakte het verwaarloosde meubelstuk goed schoon en verving enkele tegels. Het is nu het pronkstuk van het huis!

^{Aan de andere kant van het atrium geeft Suzanne de planten water. Het kleed op de grond is geweven door moeder Karin [Publiek domein]. Zij maakte veel geweven dekens, kleden en andere items met traditionele Zweedse patronen.}

Lilla Hyttnäs was met slechts twee slaapkamers eigenlijk wat te klein voor een gezin met acht kinderen en twee leden huispersoneel. De bedienden sliepen in een kamer boven het brouwhuis. De oudste kinderen sliepen in een onverwarmd schuurtje naast het huis. De jongste kinderen sliepen samen met hun moeder in één slaapkamer met meerdere bedden. En vader? Die had een compleet eigen kamer met hemelbed. Als heer des huizes had hij blijkbaar de meeste ruimte nodig…

Naast al deze kamers had Larsson als kunstenaar ook een studio. Deze had hij eerst ‘in een kast’ gesitueerd, maar later werd er een speciale ruimte aan het huis gebouwd. Dit is de studio die we op het aquarel hieronder zien.

Met zijn bovenlichten en modieuze meubelstukken is de studio zeker niet onbescheiden, en het is dan ook de moeite waard om hier de persoonlijke stijl van de kunstenaar eens onder de loep te nemen. Van de rode, ‘middeleeuws’ aandoende bank herinner ik me ook gelijksoortige exemplaren bij medekunstenaars Alma-Tadema en William Morris. Een grappig detail is wel het houten beeldje op de rode pilaar: een olijk zelfportret van Larsson! Vergelijkbare kasten zoals die rechts op de voorgrond zijn ook te bewonderen in Paleis het Loo en in het Huis van Gijn in Dordrecht. De stenen haard in de hoek is met zekerheid nieuw gemetseld. Kortom: De studio van Larsson is een geslaagde poging tot een ‘Victoriaans-historisch’, en daarmee zeer eigentijds Arts & Crafts-interieur.

Larsson vond het overigens prima als mensen zijn atelier bezochten, maar liever niet als hij erbij was. Dan gaven mensen toch alleen maar wenselijke meningen over zijn werk. Hij vond het juist beter als mensen even alleen konden rondkijken, en vrijelijk konden nadenken over zijn werk – ook als het hen niet aanstond.

Misschien is hij juist daarom ook hier niet in beeld gebracht. Het lijkt wel alsof de schilder even pauze neemt. Zijn model moet ook even wachten. Het is Anna, de huishoudster, die gevraagd is om te poseren als 15e-eeuwse huisvrouw. Dat vind ze eigenlijk maar niets, weet de schilder ons te melden, want ze vindt dat hij haar er veel te oud op zet! Toch is het voor ons leuk om haar ook vereeuwigd te zien, als onderdeel van het kunstenaarshuishouden.

Bij de woning hoorde ook flink wat buitenruimte, met bijgebouwen, enkele berkenbomen en meerdere plekken om fijn buiten te kunnen te zitten. Hier zien we twee heerlijke zomerse taferelen: Een ontbijt onder de berkenbomen, en krabvissen aan de oever. Ziet het er niet idyllisch uit?

Het leuke is, dat Lilla Hyttnäs nog steeds bestaat, én te bezoeken is. Het blijft een van de bekendste kunstenaarswoningen van Scandinavië, en wordt beheerd door nazaten van de schilder. Wie het leuk vindt, kan op hun website een kijkje nemen om te zien hoe het huis er nu uitziet. Mocht ik zelf ook nog eens naar Zweden gaan, dan weet ik in ieder geval welke attractie er op mijn lijstje staat!

Het echtpaar Larsson dronk graag koffie in het atrium. Ik kies zelf voor een kopje verse muntthee, op het balkon.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Carl Larsson: Ett Hem. Via Wikisource.org, gelezen in Engelse vertaling d.m.v. Google Translate.
Carl Larsson en Olive Jones: Ons Huis (1976).
Ett Hem [SV] op Wikipedia.org, gelezen in Engelse vertaling d.m.v. Google Translate.
Carl Larsson [SV] op Wikipedia.org, gelezen in Engelse vertaling d.m.v. Google Translate.
Carl Larsson [EN] op Wikipedia.org.