Een van mijn goede voornemens van dit jaar was het lezen van alle romans van Charles Dickens. Misschien verwacht je het niet van iemand met een victoriaans blog, maar ik heb ze nog niet allemaal gelezen. Van een lieve schoontante (is dat een woord?) kreeg ik een prachtig oud exemplaar van ‘Nelly’, oftewel The Old Curiosity Shop.
Wat een leuke verrassing, dit antieke boekje met prenten, dat de tante van mijn man zomaar voor me meebracht: Charles Dickens’ Nelly, de geïllustreerde uitgave door de Gebroeders E. & M. Cohen in Amsterdam, achtste druk. Met prenten van de bekende Britse tekenaar C. Green.
Het verhaal achter deze uitgave
Ik was meteen verkocht door de mooie platen en het oudbollige Nederlands, maar eerlijk gezegd zorgde de titel ook voor wat verwarring. Ik vroeg me af of het misschien een hervertelling van The Old Curiosity Shop was. Maar nee, het is gewoon echt de officiële, volledige Nederlandse vertaling. Blijkbaar vond men in die tijd de titel ‘Nelly’ beter passen. En zoals ik straks nog zal toelichten, ben ik het daar eigenlijk wel mee eens.
De openingsafbeelding: Nelly en haar grootvader. Tekening door C. Green.
En ‘die tijd’, dat moet rond het jaar 1900 zijn geweest. Ik heb even wat speurwerk verricht, en dankzij de naam van de uitgevers ben ik erachter gekomen hoe oud mijn exemplaar ongeveer moet zijn. De gebroeders E. & M. Cohen hadden eerst een zaak in Nijmegen, die al in 1884 de rechten voor de vertaalde werken van Charles Dickens had gekocht. Zij brachten de romans in delen op de markt, zodat ook mensen met weinig geld de verhalen konden kopen. Rond de eeuwwisseling verhuisde de boekenzaak van Nijmegen naar Amsterdam. De broers waren beiden echter al in 1909 overleden, wat mijn uitgave in het eerste decennium van de 20e eeuw plaatst.
Mijn eigen exemplaar is dus uit ca. 1900-1909, maar het mooie omslagontwerp is ouder. Het werd vaker gebruikt voor andere werken van Dickens, zoals ook te zien is op deze versie van Schetsen van Boz uit 1888. De Nederlandse vertaling is trouwens ook al ouder, namelijk uit 1880 of eerder.
The Old Curiosity Shop lezen, luisteren en plaatjes kijken
En heb ik deze Nederlandse versie nu helemaal gelezen? Nee, eerlijk gezegd niet. Ik heb afgewisseld met het Engelse origineel, want om eerlijk te zijn vond ik de Nederlandse tekst te gedateerd om door te komen. Bijzonder toch; dat ik minder moeite heb met het Engels uit de jaren 1830-1840 dan met Nederlands van rond 1880. Ik kan het niet onderbouwen, maar ik heb het gevoel dat het Nederlands veel sterker veranderd is dan het Engels in de afgelopen 200 jaar.
Nelly moet bedelen voor eten. Tekening door C. Green.
Maar goed, ik vond het verhaal erg leuk om te lezen in welke versie dan ook. Even voor wie het verhaal nog niet gelezen heeft: Het hoofdverhaal draait om Nelly en haar grootvader. Zij zijn door gokschulden van Opa uit hun winkel (de Old Curiosity Shop) gezet, en dwalen nu door Engeland om eventuele schuldeisers en andere kwaadwillenden te ontwijken. Grootvader begint namelijk nogal warrig te worden, en ze zijn bang dat hij zal worden opgesloten in een inrichting. Geen goed vooruitzicht, al helemaal niet in die tijd. Verder volgen de lezers de belevenissen van Daniel Quilp, de gemene geldverstekker die mensen het liefste zo veel mogelijk kwelt; de meestal goedbedoelende nietsnut Dick Swiveller; het dubieuze juristenduo Sampson en Sally Brass en de vriendelijke Kit, die altijd maar op zoek blijft naar Nelly en haar grootvader.
Sally Brass intimideert haar keukenmeisje. Tekening door C. Green.
Zullen Nelly en haar grootvader op tijd door vriendelijke mensen gevonden worden, of zullen zij in alle nood als zwervers door het leven moeten gaan – als ze het überhaupt overleven? Dit is de spanningsboog waar het verhaal grotendeels om draait. Uiteindelijk, zoals dat bij Dickens meestal gaat, krijgt ieder karakter wat hij of zij verdient. Voor sommige karakters betekent dat zalige rust in de hemel – een populair thema in 1840, misschien, maar tegenwoordig meestal niet meer zo’n bevredigend einde voor het moderne lezerspubliek.
Als je meer van het verhaal wilt weten, raad ik je aan een (moderne) Nederlandse vertaling te kiezen, of het Engelse origineel. Dat is gratis te downloaden via het Gutenberg Project, of als luisterboek te vinden op YouTube. Deze versie vind ik zelf bijzonder goed voorgelezen. Er bestaat trouwens ook een aangepaste Engelse versie van uitgeverij Macmillan voor mensen die Engels leren.
Een onwaarschijnlijke vriendschap: Dick Swiveller en Daniel Quilp. Tekening door C. Green.
Vandaag vind ik het leuk om met jullie de plaatjes in mijn exemplaar van Nelly te delen, en een paar leuke weetjes over het verhaal en het schrijfproces van Charles Dickens. Zelfs de grote schrijvers maken namelijk wel eens een foutje…
10 weetjes over The Old Curiosity Shop
1. Charles Dickens schreef het verhaal in 1840-1841, maar het verhaal speelt zich af rond 1825. In de Regency-periode dus. Dit blijkt uit opmerkingen in de roman over de dood van Lord Byron (in 1824) of de behandeling van gestoorden (en helaas ook dementerenden) vóór nieuwe wetgeving uit 1830. Ook wordt er bij een rechtszaak gesproken over “The King”.
2. Die datering is een duidelijke zaak, zou je zeggen. In een vroeg hoofdstuk wordt echter gesproken over “Her Majesty”, terwijl Victoria pas in 1837 op de troon kwam. Oeps! Over het algemeen wordt aangenomen, dat Dickens hier een foutje heeft gemaakt.
3. En dat is niet de enige onjuistheid. Dickens was echt een stadsmens, maar heeft zijn best gedaan om het platteland te beschrijven. Dit doet hij prachtig, maar soms sluipt er toch een foutje in. Bijvoorbeeld als Nelly en haar opa mogen meereizen met een trekschuit. Daarbij varen ze door heuvelachtig langschap. Ik heb als Nederlandse niet veel verstand van bergen, maar ik kan je wel vertellen dat een trekschuit alleen in een relatief platte omgeving kan varen. Sorry meneer Dickens, mooi beschreven maar niet zo geloofwaardig.
Nelly en haar grootvader mogen mee met een trekschuit. Tekening door C. Green.
4. Dickens schreef zijn verhalen als vervolgverhaal (serials), en The Old Curiosity Shop schreef hij tussen april 1840 en november 1841. Hij publiceerde vrijwel meteen, zodat hij aan het begin nog niet precies wist hoe zijn verhaal zou gaan lopen. Dit zorgt op sommige momenten voor onverwachtige wisselingen in het plot. Zo laat Dickens na drie hoofdstukken de ik-verteller (Master Humphrey) vallen, en maakt er een verhaal in de derde persoon van. Deze wisseling zorgt voor veel meer mogelijkheden om het verhaal vanuit verschillende kanten te vertellen.
Nelly en Grootvader komen op hun weg ook aardige mensen tegen, zoals de eigenaren van deze woonwagen. Tekening door C. Green.
5. Soms wisselt een karakter daarom nog wel eens van….ehm…karakter. Zo wordt Kit in de eerste hoofdstukken als een laagbegaafd persoon neergezet, die nauwelijks een pen kan vasthouden. Later in het verhaal is hij echter een zelfstandige jongeman. Ik vond dit heel vreemd om te lezen, maar dat ik niet de enige was die deze wisseling opmerkte, blijkt uit de tekeningen in mijn boek. Op de eerste tekening uit hoofdstuk 3 lijkt Kit wel afgebeeld te zijn met kenmerken van het Down-syndroom, terwijl hij op een tekening uit hoofdstuk 39 te zien is als een zelfbewuste jongeman die een ommetje maakt met zijn vriendin en familie.
Kit in hoofdstuk 3, waar hij met moeite leert schrijven van Nelly. Tekening door C. Green.
Kit in hoofdstuk 39. Hij heeft een dagje vrij van zijn werk en neemt zijn vriendin, moeder, broertje en aanstaande schoonmoeder mee uit naar het theater en een feestmaal. Tekening door C. Green.
6. The Old Curiosity Shop was erg populair: Niet alleen in Groot-Brittannië, maar ook in de Verenigde Staten. Toen het laatste deel van het verhaal daar per boot aan zou komen, stonden hordes fans in de haven van New York om zo snel mogelijk achter de ontknoping te komen. “Blijft Nelly in leven?” was de grote vraag die al van ver naar de zeelui op de schepen werd geroepen. Er wordt wel gezegd dat dit de grootste boekenhype was tot het verschijnen van de Harry Potter-reeks.
7. Ook Koningin Victoria las het verhaal graag. De 22-jarige koningin noemde het verhaal “very interesting and clevery written.” Ze zou haar hele leven een Dickens-bewonderaar blijven. Ik ben stiekem wel benieuwd, of Albert het ook wat vond. Zou hij ook zulke sentimentele kost hebben gelezen?
Dick Swiveller heeft ook zijn goede kanten. Hier bezoekt hij het keukenmeisje van Brass en heeft met haar een gezellige avond. Tekening door C. Green.
8. Sterft Nelly wel of sterft ze niet? Dat was voor veel lezers de grote vraag, ook al zijn er in het hele verhaal wel aanwijzingen te vinden die de uitkomst al aanduiden. Voor veel moderne lezers is Nelly’s lot uiterst sentimenteel en haar karakter veel te engelachtig, maar de lezers uit het midden van de 19e eeuw vonden het prachtig. En Nelly voldeed – zoals ook in latere Dickens-romans te zien is – aan alle eigenschappen van zijn idee van de perfecte, onbezoedelde jonge vrouw. (Ik neem aan dat jullie de uitkomst nu wel kunnen raden…)
9. Tijdens mijn bezoek aan het Dickens Museum in Londen zagen we een grote spiegel, die in een soort was- en kleedruimte tentoongesteld was. En niet zomaar een spiegel, want in deze spiegel zou Dickens zijn karakters hebben geoefend om ze beter te leren kennen. Dickens deed zijn karakters namelijk voor de spiegel na. Waaronder de kwaadaardige Quilp, met al zijn groteske bewegingen. Toen ik zelf in deze spiegel keek, vond ik het erg bijzonder… wat deze spiegel allemaal wel niet gezien heeft!
De gemene Quilp pest zijn vrouw. Tekening door C. Green.
10. The Old Curiosity Shop is eigenlijk een beetje een vreemde titel, want al heel snel moeten Nelly en Grootvader de winkel verlaten. Maar ja, oorspronkelijke titel was Master Humphrey’s Clock, en diezelfde Master Humphrey was al in het vierde hoofdstuk het raam uitgegooid. Eigenlijk is Nelly dus een titel die de lading van het verhaal beter dekt, ook al klinkt The Old Curiosity Shop stiekem wel wat spannender.
Spoiler Alert?
Het klinkt een beetje raar om een spoiler alert in te bouwen voor een boek van zo’n 180 jaar oud. Maar goed, ik heb het bij dezen braaf gedaan, dus daar gaat-ie dan: Nelly gaat dood. De reacties daar op zijn in de loop der jaren nogal verschillend geweest. Zoals gezegd was deze vorm van sentimentaliteit rond de jaren 1840 behoorlijk in de mode, maar dit zou binnen de 19e eeuw nog gaan veranderen: Ik kan jullie toch niet twee hele opmerkelijke reacties van bekende Victorianen onthouden:
De Ierse politicus Daniel O’Connell (1775-1847) zou dermate aangedaan zijn geweest door de dood van Nelly, dat hij in huilen uitbarstte en het boek uit het raam gooide van de trein waarin hij zat!
Oscar Wilde (1854-1900) vond alle perfectie en de dramatische dood van Nelly maar niks, en schreef: “One would have to have a heart of stone to read the death of little Nell without dissolving into tears… of laughter.”
En Charles Dickens zelf? Hij was erg aangegrepen door Nelly’s dood. Hij had haar karakter namelijk gevormd naar zijn schoonzusje Mary, die op 17-jarige leeftijd plotseling overleed. Hij dweepte nogal met haar, en wilde later ook bij haar in het graf begraven worden. Een beetje apart, nietwaar? Maar dat is weer een ander verhaal…
Tijd voor thee! Een sterke Assam is wel op zijn plaats.
Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Charles Dickens: Nelly. Geïllustreerde uitgave door de Gebroeders E. & M. Cohen (Amsterdam, achtste druk , ca. 1900).
Charles Dickens: Nelly. Op Dbnl.org.
Charles Dickens: The Old Curiosity Shop. Via Gutenberg.org.
Norman Page: Introduction to The Old Curosity Shop. In: Charles Dickens, The Old Curiosity Shop. (Penguin Classics 2000).
The Old Curiosity Shop op Wikipedia.org.
Gebroeders E. & M. Cohen op Wikipedia.org.
Gebr. E. & M. Cohen. op www.gebr-e-en-m-cohen.nl.
Wat een leuk voornemen om de boeken van Charles Dickens te gaan lezen! Ik vind het knap dat je je door het oude Engels en Nederlands heen hebt geploegd. Grappig eigenlijk dat je oud Engels dan makkelijker vindt dan Nederlands om door te komen!
Wat een mooi omslagontwerp ook trouwens!
Ja, ik heb mezelf voor een flinke taak gezet met het werk van Dickens. 😉 Maar ik heb er wel veel plezier van! Weet jij trouwens waarom het Nederlands in de laatste 120 jaar zo veranderd is, in mijn ervaring meer dan Engels en Duits? Ook het prijsraadsel van mijn blog van vandaag is volgens mij niet zo gemakkelijk voor moderne Nederlandse lezers.
Een prachtig boek! Vooral de kaft vind ik heel mooi. Ik kan me voorstellen dat het gedateerde Nederlands erg lastig is om te lezen.
Ik vind het omslagdesign ook erg mooi! Wist je dat een moderne schrijfster (naar ik meen een afstammeling van Dickens), dit design nog eens heeft hergebruikt?